Báo chí trong kỷ nguyên vươn mình: Nhà báo tương lai và “cái bẫy” KOL/KOC - Cân bằng giữa sự thật và ảnh hưởng cá nhân

(Sóng trẻ) - Không chỉ học viết tin, biên tập hay quay dựng, nhiều sinh viên báo chí, nhà báo, phóng viên còn trở thành KOL/KOC - những người có sức ảnh hưởng trực tiếp đến công chúng. Nhưng cùng lúc đó, họ cũng phải học cách giữ vững đạo đức nghề nghiệp khi “ánh đèn nổi tiếng” đôi khi có thể che mờ sự thật.

Khi sinh viên báo chí trở thành người ảnh hưởng
Cách đây vài năm, sinh viên báo chí chủ yếu tìm kiếm trải nghiệm nghề qua việc cộng tác với các tòa soạn hoặc đài truyền hình. Nhưng hiện nay, một xu hướng mới đang hình thành: nhiều bạn trẻ chọn xây dựng thương hiệu cá nhân trên mạng xã hội, làm nội dung dạng review, vlog hoặc truyền cảm hứng theo xu hướng KOL/KOC.

KOL (Key Opinion Leader) là người có sức ảnh hưởng lớn, thường là những gương mặt nổi tiếng, được tin tưởng trong một lĩnh vực cụ thể. Còn KOC (Key Opinion Consumer) là người tiêu dùng có ảnh hưởng, họ có thể không nổi tiếng nhưng nhờ chia sẻ trải nghiệm chân thực, vẫn tạo được tác động đến cộng đồng. Ngày nay, nhiều sinh viên báo chí đang trở thành những “KOC tiềm năng” vừa làm nội dung, vừa ảnh hưởng đến hành vi, nhận thức của công chúng.

Bạn Đỗ Quỳnh Hương (20 tuổi, Tuyên Quang) - nhà sáng tạo nội dung với hơn 100 nghìn người theo dõi trên các nền tảng chia sẻ: “Công việc làm KOC mang lại cho tôi cả lợi ích tài chính lẫn tinh thần. Tôi có thể trang trải cuộc sống, đầu tư cho học tập mà không phụ thuộc vào gia đình. Khi không phải lo nhiều về chi phí, tôi thấy mình sáng tạo và thoải mái hơn.”

Tuy nhiên, với thế hệ Gen Z - những người lớn lên cùng mạng xã hội, tốc độ và xu hướng (“trend”) đôi khi lại được ưu tiên hơn chiều sâu và độ chính xác. Một video review “bắt trend” có thể đạt hàng trăm nghìn lượt xem chỉ sau vài giờ, trong khi một bài viết điều tra công phu lại ít được chú ý. Chính sự chênh lệch này tạo ra câu hỏi lớn: Khi người làm báo cũng trở thành người ảnh hưởng, đâu là ranh giới giữa thông tin và quảng cáo, giữa sự thật và hình ảnh cá nhân?

Giữa sức hút cá nhân và sự thật báo chí 

Một trong những vấn đề dễ gặp nhất là xung đột lợi ích: khi sinh viên vừa học cách làm báo khách quan, vừa tham gia quảng bá sản phẩm hoặc dịch vụ trên mạng.

Trong nghề báo, “sự thật” là tiêu chuẩn cao nhất. Nhưng trên mạng xã hội, những nội dung mang tính thương mại hoặc giải trí thường thu hút sự chú ý hơn. Vì vậy, ranh giới giữa “truyền thông” và “báo chí” ngày càng trở nên mong manh.

“Theo tôi, việc bắt trend không sai. Quan trọng là mình có thể thổi màu sắc cá nhân vào đó hay không. Làm nội dung trên nền tảng số thì phải hiểu xu thế, nhưng vẫn cần giữ chất riêng để không bị hòa tan.” - bạn Quỳnh Hương chia sẻ thêm.

Thực tế, việc “chạy theo trend” giúp người sáng tạo nội dung tiếp cận công chúng nhanh hơn, nhưng nếu quá phụ thuộc vào lượt tương tác, họ dễ đánh mất sự trung thực trong cách thể hiện thông tin. Một video “hợp thời” có thể giúp nổi tiếng tức thì, nhưng lại khiến người xem khó phân biệt đâu là thông tin khách quan, đâu là quảng cáo được trả tiền.

Khi điều đó xảy ra, công chúng không chỉ nghi ngờ nội dung quảng bá, mà còn nghi ngờ luôn cả người làm nghề, điều mà với sinh viên báo chí, có thể gây tổn hại trực tiếp đến hình ảnh nghề nghiệp về lâu dài.

Giữ nghề trong thời đại mạng xã hội

Không thể phủ nhận, việc sinh viên báo chí làm KOL/KOC mang lại nhiều kỹ năng hữu ích: khả năng hiểu công chúng, nắm bắt xu hướng, và biết cách thể hiện bản thân trên nền tảng số. Đây cũng chính là những yếu tố giúp họ dễ thích ứng khi bước vào môi trường báo chí hiện đại, nơi mỗi phóng viên đều phải trở thành “nhà báo đa nền tảng”.

Nhưng bên cạnh đó, họ cũng cần ý thức rõ ràng về đạo đức nghề nghiệp. Khi nội dung cá nhân trở nên phổ biến, việc duy trì sự trung lập và khách quan là thử thách lớn. Nhiều chuyên gia cho rằng, sinh viên cần được trang bị sớm những nguyên tắc ứng xử trên mạng, đặc biệt là cách minh bạch thông tin thương mại và tránh lợi dụng danh xưng “sinh viên báo chí” để tạo niềm tin sai lệch.

“Nếu mang danh nhà báo, mỗi dòng chữ hay clip mình đăng sẽ đều có sức nặng. Dù là nội dung cá nhân hay thương mại, điều quan trọng là phải thật, vì một khi mất niềm tin, mình mất tất cả.”  Quỳnh Hương khẳng định.

Làm báo và làm KOL có điểm chung: đều hướng tới công chúng và lan tỏa thông điệp. Tuy nhiên, khác biệt lớn nhất là mục tiêu của báo chí là sự thật, còn mục tiêu của KOL thường là ảnh hưởng. Khi hai vai trò này gặp nhau trong một người, việc lựa chọn điều gì là ưu tiên trở nên đặc biệt quan trọng.

Với sinh viên báo chí, điều đó có thể bắt đầu từ những hành động nhỏ: minh bạch nguồn thu, ghi rõ nội dung tài trợ, hoặc đơn giản là dám nói sự thật ngay cả khi điều đó gây bất lợi cho bản thân. Sự trung thực ấy không chỉ là tiêu chuẩn nghề nghiệp, mà còn là cách xây dựng ảnh hưởng bền vững trong mắt khán giả.

Bởi lẽ, dù ở nền tảng nào, dù dưới hình thức nào, sự thật vẫn phải là giá trị cao nhất của nghề báo. Và chỉ khi đặt sự thật lên trước mọi lợi ích, những “nhà báo KOL” thế hệ mới mới có thể thật sự giữ được niềm tin công chúng, điều mà mọi ánh đèn danh tiếng đều không thể thay thế.