Họa hình thanh âm - Kỳ 2: Phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu: “Kén” nghề, “kén” người

(Sóng trẻ) - Không mã ngành, mã nghề nhưng đôi bàn tay của những phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu (NNKH) vẫn nỗ lực không ngừng nghỉ, mang dáng hình của thanh âm tới cộng đồng người Điếc. Một nghề đã “hiếm” người học song để gắn bó với nghề lại phải cần cả chữ tâm. 

Xuất hiện đã lâu nhưng vẫn đang là một nghề “hiếm”

Mặc dù chưa được công nhận chính thức nhưng đôi bàn tay của những phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu (NNKH) vẫn lặng lẽ mang thanh âm tới đến với cộng đồng 2,5 triệu người Điếc và Khiếm Thính tại Việt Nam. Với hơn 10 năm kinh nghiệm trong nghề, anh Lê Hồng Phong chia sẻ: “Hiện nay, nghề phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu tuy đã được truyền thông nhắc tới, được xã hội dần công nhận, nhưng trên phương diện pháp lý vẫn chưa được xem là một nghề chính thức: chưa có mã ngành, mã nghề, cũng chưa có hệ thống bằng cấp tương ứng”.

Để phiên dịch NNKH thực sự trở thành một nghề thì nó phải được đào tạo bài bản và chính thống. Những người có chuyên môn, kinh nghiệm dày dặn thông qua thời gian dài tiếp xúc trực tiếp với cộng đồng người Điếc lại không có nghiệp vụ sư phạm để đào tạo chính quy. “Nghề phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu chỉ có thể thực sự trở thành một nghề chính thức khi những người được công nhận vừa có năng lực chuyên môn, vừa có khả năng sử dụng NNKH thành thạo trong giao tiếp; nếu không, công việc này vẫn chỉ dừng lại ở mức “hỗ trợ” chứ chưa được coi là một nghề độc lập” - Anh Phong chia sẻ thêm. 

Bên cạnh đó, nghề phiên dịch viên NNKH cũng đối mặt với tình hình thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng trong suốt nhiều năm qua. Cả nước chỉ khoảng 30 chuyên gia trong lĩnh vực trong khi số lượng người Điếc đạt tới 2,5 triệu người. Anh Phong trăn trở: “Số lượng phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu rất ít. Trong vòng mười năm trở lại đây chưa thể đào tạo được những bạn thực sự có thể theo nghề”. “Kén” người học, “kén” cả người làm. Bởi thời gian học kéo dài, mức lương hạn chế khiến phiên dịch viên NNKH vẫn là nghề “hiếm” trong xã hội. Mặt khác, khoảng cách số lượng không chỉ khiến nhân lực khan hiếm mà còn tạo ra rào cản trong kết nối xã hội.

“Kén” một chữ “tâm” 

Hiện nay, NNKH đang ngày càng được biết đến rộng rãi hơn nhờ sự lan tỏa mạnh mẽ trên các nền tảng mạng xã hội, sự ra đời của các trung tâm đào tạo cùng nhiều dự án cộng đồng, đưa NNKH đến gần hơn với nhiều người. Tuy nhiên, hệ thống tài liệu về ngôn ngữ ký hiệu vẫn còn khá hạn chế, đặc biệt là vốn từ vựng liên quan đến những lĩnh vực chuyên môn, khiến quá trình học tập cũng như phiên dịch gặp không ít khó khăn.

Không chỉ yêu cầu chuyên môn và vốn hiểu biết sâu rộng, phiên dịch viên còn phải có chữ “tâm” thật sáng. “Đôi khi mình không chỉ là phiên dịch viên mà còn kiêm luôn vai trò như một người luật sư bảo vệ lợi ích của khách hàng”  - Anh Trần Trung Hiệp, phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu thổ lộ. 

Là một phiên dịch viên dày dặn kinh nghiệm, anh Hiệp đã nhiều lần có cơ hội phiên dịch cho khách hàng tại tòa án - một trong những ca phiên dịch “khó nhằn” nhất. Phần vì rào cản của thuật ngữ chuyên môn về pháp luật, phần vì lỡ “dịch theo sự bức xúc của họ sẽ lại đẩy mâu thuẫn lên cao, dẫn đến sự việc càng khó giải quyết”. Người phiên dịch phải có sự khéo léo nhưng không kém phần chuyên nghiệp trong cách truyền tải để vừa giữ được ngữ nghĩa, vừa bảo vệ được quyền lợi của khách hàng. Anh Hiệp cũng khẳng định “Lúc này phiên dịch không chỉ yêu cầu chuyên môn mà còn cả về phạm trù đạo đức của phiên dịch viên”. 

Bởi vậy đối với phiên dịch viên ngôn ngữ ký hiệu, ngoài đôi bàn tay chuyên nghiệp, đạo đức chính là một yếu tố sống còn để trụ vững với nghề. 

Rào cản hóa động lực bởi chữ “tâm” 

Là những người thấu hiểu rõ nhất những khó khăn, bất cập trong nghề, anh Hiệp đã xây dựng cộng đồng hỗ trợ phiên dịch NNKH miễn phí tại Việt Nam. “Ban đầu là một nhóm nhỏ khoảng 14 người, mọi người tin tưởng rồi truyền tay nhau mở rộng nó ra. Hiện tại đã gần 500 người tham gia cộng đồng, tất cả đều là những bạn có nhu cầu tìm hiểu và gặp nhiều khó khăn khi không có phiên dịch viên NNKH trong giao tiếp hàng ngày” - Anh Hiệp bộc bạch. 

Chị Tô Hà - một người Điếc thuộc cộng đồng chia sẻ: “Trước đây, mình thường xuyên gặp khó khăn khi xem phụ đề phim và đọc thông báo vì không hiểu nhiều từ. May mắn có cộng đồng hỗ trợ giúp đỡ nhiều để học tập, từ đấy có thể mở rộng vốn từ và dễ dàng hơn trong giao tiếp hàng ngày”.

Không chỉ mang đến thanh âm trong những lần phiên dịch, bằng trái tim và sự nhiệt huyết với nghề, với cộng đồng người Điếc, anh Hiệp còn đang nỗ lực mang đến thanh âm trong đời sống thường nhật. Cộng đồng vừa hỗ trợ phiên dịch để người Điếc thuận lợi hơn trong quá trình kết nối với xã hội, vừa giúp họ tìm được “nơi thuộc về”.“Vui nhất là có thể tìm được một công việc cho người Điếc và giúp cộng đồng nghe hiểu cho họ, tôn trọng họ trong quá trình làm việc.” - Anh Hiệp rạng rỡ khi kể về những thành tựu đạt được trong thời gian phát triển cộng đồng.

Đi lên và trụ lại với nghề bằng chữ “tâm” sáng ngời, không chỉ anh Hiệp mà còn nhiều phiên dịch viên NNKH khác vẫn lặng thầm cống hiến mang thanh âm tới cộng đồng người Điếc. Đã đến lúc nghề phiên dịch ngôn ngữ ký hiệu phải được công nhận và có khung đào tạo chính thống.