Phóng viên ảnh Mạnh Quân - Kỳ I: Dấn thân để kể những câu chuyện bằng hình ảnh

(Sóng trẻ) - Từ một nhà thiết kế đồ họa rẽ ngang sang nghề báo, phóng viên ảnh Mạnh Quân đã bước vào những “điểm nóng” của đời sống xã hội với chiếc máy ảnh như một chứng nhân. Với anh, mỗi cú bấm máy không chỉ để lưu lại khoảnh khắc, mà còn để kể một câu chuyện chân thực, giàu cảm xúc và có trách nhiệm với công chúng.

PV: Điều gì đã đưa anh đến với con đường phóng viên ảnh, đặc biệt là mảng thời sự và xã hội, nơi luôn đòi hỏi sự có mặt ở các "điểm nóng"?

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Thực ra tôi không bắt đầu sự nghiệp với chiếc máy ảnh trên tay. Xuất phát điểm của tôi là một người làm thiết kế đồ họa, say mê với hình ảnh và bố cục thị giác. Sau khoảng 5 năm làm nghề, tôi có cơ hội được đồng hành, học hỏi từ những người anh là phóng viên ảnh dày dạn kinh nghiệm. Chính những chuyến đi tác nghiệp cùng họ đã mở ra cho tôi một cánh cửa hoàn toàn mới, cảm giác được đứng giữa dòng chảy của cuộc sống, ghi lại những khoảnh khắc đang diễn ra và biết rằng mình có thể kể câu chuyện đó bằng hình ảnh.

Thời gian đầu, tôi chủ yếu chụp thể thao. Sau đó, tôi được giao những mảng mang hơi thở xã hội, thời sự, chính trị. Càng đi nhiều, tiếp cận nhiều câu chuyện ngoài đời thực, tôi càng nhận ra ý nghĩa của công việc này. Mỗi “điểm nóng” không chỉ là nơi diễn ra sự kiện, mà còn là những số phận, cảm xúc và những giá trị sống rất thật. Chiếc máy ảnh với tôi trở thành phương tiện để phản ánh chân thực những lát cắt ấy, để độc giả không chỉ xem ảnh mà có thể cảm được câu chuyện đằng sau. 

PV: Anh định nghĩa thế nào về một bức "ảnh báo chí đắt giá"? 

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Với tôi, một bức ảnh báo chí “đắt giá” trước hết phải là bức ảnh có nội dung rõ ràng và giàu thông tin. Chỉ cần nhìn vào, độc giả đã có thể hiểu vấn đề đang diễn ra mà không cần lời giải thích dài dòng. Đó là giá trị cốt lõi của ảnh báo chí, thông tin phải được truyền đi ngay tức thì, mạnh mẽ và chính xác.

Tuy nhiên, để bức ảnh  “chạm” tới người xem, nó còn cần cảm xúc và tính thời sự. Cảm xúc giúp bức ảnh không chỉ được nhìn mà còn được cảm. Còn tính thời sự khiến bức ảnh trở thành một phần của dòng chảy xã hội, nó ghi lại khoảnh khắc mà sau này, khi nhìn lại, người ta thấy đó là một lát cắt của lịch sử.

Vì thế, theo tôi, một bức ảnh báo chí đắt giá là sự cộng hưởng của cả ba yếu tố: thông tin,  cảm xúc, và thời điểm. Khi chúng hòa quyện, bức ảnh không chỉ phản ánh sự thật, mà còn để lại dư âm trong lòng người xem.

PV: Với sự phát triển của điện thoại thông minh và mạng xã hội, vai trò và vị thế của phóng viên ảnh chuyên nghiệp đã thay đổi như thế nào trong dòng chảy tin tức nhanh chóng hiện nay?

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Sự phát triển của điện thoại thông minh và mạng xã hội thực tế đem lại rất nhiều mặt tích cực. Bây giờ, bất kỳ ai cũng có thể trở thành “người ghi hình” tại hiện trường, ở bất kỳ thời điểm nào. Những bức ảnh được đưa lên mạng với tốc độ gần như tức thì, thậm chí trước cả khi phóng viên có mặt.

Tuy nhiên, điều tạo nên sự khác biệt giữa một bức ảnh từ mạng xã hội và một bức ảnh báo chí chính là tính xác thực và độ tin cậy. Một bức ảnh được đăng thật nhanh trên mạng xã hội không đồng nghĩa với việc nó phản ánh đầy đủ hoặc đúng bản chất sự việc.
Đối với phóng viên ảnh, tốc độ quan trọng, nhưng nghiệp vụ kiểm chứng và trách nhiệm thông tin mới là ưu tiên hàng đầu.

Trong bối cảnh tin tức diễn ra nhanh chóng, vai trò của phóng viên ảnh không biến mất mà chuyển sang giữ vai trò bảo đảm sự thật, tránh lệch lạc và giật gân. Nói cách khác, phóng viên ảnh không chỉ ghi lại hình ảnh, mà còn phải bảo vệ sự thật trong mỗi khung hình.

Ở một góc độ khác, sự phát triển của điện thoại thông minh cũng hỗ trợ hữu hiệu cho phóng viên ảnh. Công nghệ càng phát triển, việc tác nghiệp càng trở nên linh hoạt và nhanh chóng hơn. Nhiều tình huống thực tế, đặc biệt trong môi trường khắc nghiệt hoặc khi điều kiện thiết bị chuyên dụng không cho phép, ví dụ như mưa lớn, bão, nơi đông người, hoặc những khoảnh khắc diễn ra quá nhanh, một chiếc điện thoại lại trở thành công cụ tối ưu nhất để ghi lại hình ảnh quan trọng.

Điều quan trọng là người cầm máy vẫn phải hiểu rõ nguyên tắc tác nghiệp, góc nhìn và ý nghĩa thông tin đằng sau khoảnh khắc đó. Nói cách khác, công nghệ không thay thế phóng viên, mà phóng viên mới là người quyết định giá trị thông tin của bức ảnh, dù nó được ghi bằng máy ảnh chuyên nghiệp hay chỉ đơn giản bằng một chiếc điện thoại.

PV: Trong quá trình tác nghiệp ở vùng thiên tai, lũ lụt, hay tâm dịch, anh làm thế nào để cân bằng giữa việc bảo vệ thiết bị (máy ảnh, ống kính) và việc ghi lại khoảnh khắc cấp bách?

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Hành trang của một phóng viên ảnh thường là những thiết bị có giá trị rất lớn, nên việc bảo vệ máy móc trong môi trường khắc nghiệt luôn là điều phải tính đến. Nhưng trong các tình huống thiên tai, lũ lụt hay ở tâm dịch, khoảnh khắc diễn ra rất nhanh và không lặp lại, nên tôi buộc phải tìm cách cân bằng giữa an toàn thiết bị và tốc độ tác nghiệp.

Thông thường, trước khi đi, tôi sẽ chuẩn bị kỹ các phương án bảo vệ như túi chống nước, áo mưa cho máy, khăn lau, … Nhưng quan trọng hơn là cách tổ chức thao tác. Mọi thứ phải được sắp xếp sao cho khi cần là có thể đưa máy lên bấm ngay, không loay hoay, không mất thời gian.

Ở những nơi nguy hiểm, như đợt ngập lụt vừa qua ở Bắc Ninh, có những đoạn tôi phải lội vào vùng nước ngập tới ngực. Trong những tình huống như vậy, tôi luôn cố gắng tối giản hành trang nhất có thể, chỉ mang theo một máy ảnh và một ống kính phù hợp. Điều đó giúp tôi cơ động (cơ động hơn là s) hơn và luôn sẵn sàng ghi lại những khoảnh khắc đắt giá mà không bị vướng víu hay mất thời gian thay đổi thiết bị. Tuy nhiên, tối giản không đồng nghĩa với nghĩa  liều lĩnh. Tôi luôn ý thức rõ ràng rằng sự an toàn của bản thân là ưu tiên hàng đầu,bởi nếu mình gặp nguy hiểm, thì không chỉ bức ảnh bị bỏ lỡ, mà cả câu chuyện mình muốn truyền tải đến công chúng cũng dang dở.

Vì thế, điều quan trọng nhất là giữ được sự tỉnh táo trong mọi quyết định, quan sát địa hình, đánh giá rủi ro và biết khi nào cần tiến, khi nào cần dừng. Khoảnh khắc có thể rất quý giá, nhưng mạng sống và hành trình làm nghề còn quý giá hơn nhiều.

Theo tôi,sự cân bằng nằm ở quá trình chuẩn bị, sự quan sát trong lúc tác nghiệp và sự tỉnh táo trong mọi quyết định. Khi làm chủ được ba yếu tố đó, mình vừa bảo vệ được thiết bị, vừa không bỏ lỡ những khoảnh khắc có giá trị.

PV: Kỹ thuật chụp ảnh trong điều kiện ánh sáng yếu (buổi tối/trong nhà) hoặc thời tiết khắc nghiệt (mưa, bão) có những nguyên tắc đặc biệt nào đối với ảnh báo chí?

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Chụp ảnh trong điều kiện thiếu sáng hoặc thời tiết khắc nghiệt luôn là một bài toán khó đối với phóng viên ảnh. Điều quan trọng nhất, theo tôi, vẫn là ưu tiên khoảnh khắc và thông tin. Có nghĩa là bức ảnh đôi khi không cần hoàn hảo theo tiêu chuẩn thẩm mỹ, nhưng phải phản ánh đúng sự thật và truyền tải được cảm xúc tại thời điểm đó.

Từ kinh nghiệm tác nghiệp của bản thân, tôi thường lưu ý một số nguyên tắc.Tôi thường tận dụng tối đa nguồn sáng sẵn có: ánh đèn đường, đèn xe, thiết bị chiếu sáng tại hiện trường, bất cứ nguồn sáng nào cũng có thể trở thành yếu tố giúp định hình bối cảnh. Cùng với đó, phóng viên cần giữ tốc độ chụp đủ nhanh để không bỏ lỡ khoảnh khắc. Nếu cần, tôi sẵn sàng tăng ISO cao, bởi với ảnh báo chí, việc xuất hiện nhiễu hạt không phải vấn đề lớn nếu nội dung và cảm xúc được bảo toàn.

Một điều cần lưu ý là hạn chế thay ống kính ở môi trường mưa, ẩm hoặc bụi để tránh hơi nước và hạt bụi lọt vào thiết bị. Tốt nhất là chọn một ống kính linh hoạt ngay từ đầu. Quan trọng hơn hết, cần tập trung vào chủ thể chính. Trong điều kiện ánh sáng hạn chế, việc cố đưa quá nhiều thông tin vào khung hình dễ khiến bức ảnh rối và mất điểm nhấn. Cuối cùng, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, sự tỉnh táo và linh hoạt của người cầm máy sẽ quyết định bức ảnh có “chạm” hay không.

PV: Anh có thể chia sẻ về một câu chuyện hoặc bức ảnh mà anh đã phải đối diện với thử thách kỹ thuật (vị trí khó, ánh sáng tệ, khoảng cách xa...) lớn nhất để có được nó?

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Tôi nhớ rất rõ lần đầu được tác nghiệp buổi huấn luyện bay đêm của tiêm kích SU-30MK2 tại sân bay Kép (Bắc Ninh). Trước khi đi, tôi được anh em ở sân bay nhắc“Ở đó tối lắm”. Nhưng phải đến khi hoàng hôn vừa tắt hẳn, tôi mới hiểu thế nào là tối tuyệt đối. Trên bầu trời, không có gì ngoài một màu đen đặc, chiếc máy bay gần như biến mất vào bóng đêm từ khoảnh khắc lăn bánh ra đường băng.

Bài toán đặt ra là, chụp cái gì khi mọi thứ gần như không nhìn thấy?

Tôi bắt đầu quan sát kỹ hơn. Tìm ánh sáng, dù là rất ítvà tìm quy luật của chuyển động. Tôi để ý rằng hệ thống đèn đường băng chỉ bật sáng tại thời điểm máy bay chuẩn bị tăng tốc cất cánh. Và đó chính là cơ hội duy nhất.

Tôi chọn một vị trí vừa an toàn, vừa có thể đón đúng góc ánh sáng. Khi chiếc SU-30MK2 bắt đầu lao ra, tôi nín thở chờ nó lướt qua dải sáng mong manh ấy. Khoảnh khắc chỉ kéo dài vài giây. Tôi lấy nét thật nhanh và bấm máy ngay khi máy bay vượt ngang qua vùng sáng, rồi tất cả lại chìm vào màn đen. Chỉ một cơ hội duy nhất, không có lần thứ hai.

Và chính những cú bấm máy trong bóng tối như thế khiến tôi hiểu rằng:
Ảnh báo chí đôi lúc không chỉ nằm ở kỹ thuật, mà nằm ở khả năng quan sát, và sự bình tĩnh trong khoảnh khắc quyết định.

PV: ​​Công việc hậu kỳ (chỉnh sửa, cắt cúp) trong ảnh báo chí cần tuân thủ những nguyên tắc đạo đức nào để đảm bảo tính chân thực của thông tin?

Anh Nguyễn Mạnh Quân: Công đoạn hậu kỳ ở mỗi bức ảnh cũng rất quan trọng. Khi tác nghiệp, tôi luôn cố gắng xây dựng khung hình ngay từ lúc bấm máy, để giảm bớt thời gian xử lý sau đó. Hậu kỳ với ảnh báo chí không nhằm “làm đẹp” hay làm thay đổi cảm xúc vốn có, mà chủ yếu để bức ảnh dễ đọc hơn, rõ chủ thể hơn, trong khi vẫn giữ trọn tính trung thực của thông tin.

Với tôi, một số nguyên tắc luôn phải được đảm bảo. Thứ nhất, chỉ điều chỉnh cơ bản như cắt cúp, cân chỉnh sáng, tối, tương phản để làm nổi bật chủ thể, không can thiệp sâu làm biến đổi bản chất bức ảnh. Bên cạnh đó, tuyệt đối không ghép, xóa hay thêm chi tiết, không sử dụng các hiệu ứng khiến người xem hiểu sai hoặc bị dẫn dắt cảm xúc. Ngoài ra, việc cắt cúp phải có chủ đích thông tin, không được loại bỏ chi tiết quan trọng dẫn đến sai lệch bối cảnh hay ý nghĩa.

Cảm ơn những chia sẻ của anh!