Phủ Dầy: Chốn linh thiêng giữa đời hiện đại

(Sóng trẻ) - Phủ Dầy (Kim Thái, huyện Vụ Bản, Nam Định) là chốn linh thiêng bậc nhất của đạo thờ Mẫu, lưu giữ gần 20 di tích lịch sử - văn hóa, tín ngưỡng dân gian thuần Việt qua nhiều thế kỷ. 

Cuộc sống thường nhật tại chốn linh thiêng 

Tôi đến thăm Phủ Dầy vào một ngày cuối thu tháng 11. Khác với không khí nhộn nhịp của mùa lễ hội tháng 3 hàng năm, Phủ Dầy trong cuộc sống thường nhật tĩnh lặng hơn với những hoạt động tâm linh đậm đà bản sắc văn hóa người Việt.

Biết tôi là người xứ lạ, một già làng niềm nở tâm sự: “Người trẻ phải đến đây vào chủ nhật mới đông vui, chủ nhật có nhiều khách lắm. Ngày thường thì vắng hơn rất nhiều, nhưng hầu như ngày nào cũng có lễ hầu, hiếm khi nào không có.” 

Vào trong Phủ là một khoảng sân rộng, có Phủ Chính nằm chính giữa, lầu Cô ở hai bên, phía trước Phủ Chính là giếng sen; lạ là mùa này sen vẫn nở rộ và thơm ngát, hòa lẫn mùi hương trầm thoang thoảng từ phủ đưa ra, giúp khách hành hương cảm thấy an yên và thanh thản. 

Tiến vào Phủ Chính, đúng theo như lời già làng, một nghi lễ Hầu đồng đang diễn ra tại đây. Cung đàn, sáo nhị, tiếng hát Chầu văn, màu sắc rực rỡ của váy áo, điệu múa sống động của thanh đồng… tất cả hòa quyện với nhau, tạo nên một không khí linh thiêng độc đáo. 

Ngoài một Phủ Dầy đông vui, nhộn nhịp và nhiều hoạt động văn hóa, tâm linh đặc sắc vào mùa lễ hội mà du khách thường hay biết đến, Phủ Dầy trong những ngày bình thường trầm lắng hơn, quay về vẻ linh thiêng, an tĩnh vốn có. Mỗi ngày, nơi đây vẫn diễn ra những hoạt động tâm linh, tiêu biểu là nghi lễ Hầu đồng, thể hiện đúng tinh thần cuộc sống sinh hoạt của người nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ, phong phú, bình dị và an yên. 

Bao đời gìn giữ chốn linh thiêng

Từ Phủ Chính - Tiên Hương, theo gợi ý của dân làng, tôi đi qua một cánh đồng rộng lớn để đến thăm Phủ Bóng Nguyệt Du Cung - một trong 5 di tích từ thời Lê đã thờ Thánh Mẫu.

Vừa đến Nguyệt Du Cung, tôi may mắn được gặp Thủ nhang là ông Trần Vũ Toán. Ông năm nay đã 75 tuổi, là hậu duệ đời thứ 4 của ông Trần Vũ Đa (dân làng thường gọi là ông Đồng Đa) - thủ từ (thủ nhang) đầu tiên của Nguyệt Du Cung. 

Ông lý giải tên gọi Nguyệt Du Cung bằng một sự tích: “Tương truyền, vào những đêm rằm trăng sáng, Thánh Mẫu thường cùng các tiên nữ quây quần bên gốc đa, múa hát bay lượn dưới ánh trăng gần khu mộ. Dân làng cho là linh dị, lập đền thờ dưới gốc cây đa, nên thường gọi là đền Cây Đa Bóng hay Phủ Bóng. Các nhà Nho trong làng đặt tên cho đền là Nguyệt Du Cung với ý nghĩa đây là nơi dạo chơi trăng của Thánh Mẫu, nơi dõi tìm về nguồn tiên như câu đối chạm đá trong Lăng Thánh Mẫu: Thiên Bản địa linh lưu Thánh tích/ Nguyệt du thủy hoạt tố tiên nguyên (dịch: Thiên Bản đất thiêng in dấu Thánh/ Nguyệt Du nước chảy dõi nguồn tiên).”

Dòng họ Trần Vũ đã nhiều đời gắn bó với dân làng, tôn tạo Nguyệt Du Cung. Theo lời ông Trần Vũ Toán kể lại, năm Thành Thái Giáp Thìn (1904), ông Trần Vũ Cư và Trần Vũ Thực (hai con trai của ông Đồng Đa) đã tiếp nối sự nghiệp của cha là ông Đồng Đa, vừa dạy học trong làng, vừa hoàn thành việc tôn tạo mở rộng Nguyệt Du Cung thành 3 cung trùng thiềm: xây gạch, lợp ngói, trang trí các linh vật; xây dựng tam quan có lầu gác chuông, có sân lát gạch rộng…

Đầu thế kỷ XX, Đồng đền Trần Vũ Cư qua đời, mọi công việc ở Nguyệt Du Cung đều do Đồng đền Trần Vũ Thực quán xuyến. Hiện nay ở khuôn viên Nguyệt Du Cung có đặt cung thờ Đồng quan Trần Vũ Thực, lăng mộ của ông cũng đặt trang trọng trong vườn Nguyệt Du Cung.

Qua nhiều đời, đến ông Trần Vũ Toán làm Thủ nhang, chăm lo hương khói cho Nguyệt Du Cung. Những năm gần đây, ông Trần Vũ Toán cùng Thanh đồng, đệ tử gần xa đã góp công sức để tu sửa, chỉnh trang Phủ Bóng Nguyệt Du Cung ngày càng to đẹp, rợp bóng cây xanh.

Theo ông Trần Vũ Toán, để gìn giữ được sự linh thiêng của nơi Thờ Mẫu, việc chăm lo, tôn tạo đền, phủ,… phải được nghiên cứu kỹ càng, có sự quản lý của Chính quyền và cơ quan văn hóa các cấp, không làm mai một nét cổ kính, linh thiêng của kiến trúc xưa. Đồng thời, cần nghiêm cấm ăn xin, buôn bán, đổi tiền giả… trong khuôn viên các đền, phủ, tránh làm xấu hình ảnh của khu Di tích Phủ Dầy.

Thủ nhang Trần Vũ Toán luôn tiếp đón khách hành hương bằng nụ cười hiền hậu. Dù đã nhiều tuổi, ông vẫn minh mẫn và nhớ như in những câu chuyện lịch sử. Ngồi trong không gian với mùi trầm hương thoang thoảng, thưởng thức trà thơm và nghe ông chia sẻ những câu chuyện, sự tích về Thánh Mẫu Liễu Hạnh, về Phủ Dầy nói chung và Nguyệt Du Cung nói riêng, du khách được mở mang hiểu biết về văn hóa của dân tộc, thêm trân trọng lịch sử, hướng tới tương lai.