Sự hiện diện của Gen Z: tư duy khác biệt và xung đột thế hệ tại nơi làm việc

(Sóng trẻ) - Đến năm 2025, Gen Z (chỉ những người được sinh ra trong giai đoạn 1997 - 2012) dự kiến sẽ chiếm tới 25% tổng lực lượng lao động tại Việt Nam. GenZ, thế hệ mới gia nhập thị trường lao động chưa tới một thập kỷ, nhưng đã mang nhiều tiếng xấu, tạo ra xung đột trong văn hóa làm việc với các thế hệ trước đó.

GenZ và cái mác “bật sếp, cãi sếp”

Với tâm thế muốn làm việc ở các công ty chuyên nghiệp để lấy kinh nghiệm từ khi còn đi học, Nguyễn Hà Linh, một sinh viên năm 2 tại Hà Nội xin làm thực tập sinh ở một công ty truyền thông. Sau 4 tháng, Hà Linh cho biết cô cảm thấy thất vọng khi nhìn thấy rõ ràng sự phân biệt đối xử của những người trong công ty đối với mình.

"Leader (trưởng nhóm) của mình sinh năm 85 nên mình cảm thấy chị ấy không có tư duy mở khi tiếp nhận những nội dung cũng như insign từ những người GenZ. Ví dụ khi đề xuất idea (ý tưởng) về Tiktok chẳng hạn, mình cũng đã từng xây kênh và cũng có một kênh Tik Tok khá thành công; mình mang số liệu, kinh nghiệm làm được cho chị sếp xem và đề xuất ý tưởng để cải thiện kênh tiktok của công ty, tuy nhiên thì chị leader nói không ngay lập tức. Thay vào đó, chị chọn đề xuất của một chị thực tập sinh khác hơn mình 6 tuổi”, Linh chia sẻ.

Thậm chí, Linh còn gây ra không ít xáo trộn vì dám đứng lên phản biện, nói thẳng những suy nghĩ, quan điểm của mình trước mặt người quản lý. Dù cảm thấy bản thân có đủ cơ sở để tranh luận và phản biện lại ý kiến của sếp mà bản thân cảm thấy không hợp lí, thế nhưng, hầu hết đồng nghiệp của Linh đều cho rằng, GenZ bây giờ đi làm thích cãi sếp, thích bập sếp; GenZ đi làm nhưng không biết cách kiềm chế cảm xúc. Thậm chí, trong mắt sếp, Linh chỉ là một đứa trẻ con.

Linh không phải trường hợp duy nhất gặp khó khăn nơi công sở chỉ vì thuộc thế hệ Gen Z. Trần Trà My, một sinh viên mới ra trường, hiện đang làm nhân viên chính thức ở vị trí marketing cho một công ty tại Hà Nội, luôn cảm thấy bản thân không được đánh giá cao, dù hiệu quả công việc vẫn luôn ở top đầu. 

Trà My cho biết, sếp của bạn là một người không đánh giá cao GenZ, cho rằng GenZ là thế hệ luôn thích thể hiện cá tính riêng. Bạn tỏ ra bức xúc khi một nhân viên lâu năm chỉ làm y hệt những điều sếp giao, không sáng tạo, không đổi mới, không có chính kiến mà vẫn luôn được giải thưởng nhân viên xuất sắc. Trong khi đó, những người thuộc thế hệ GenZ như My, dù bỏ ra rất nhiều chất xám để góp phần phát triển ý tưởng, lại bị cho là thể hiện thái quá. 

Theo một cuộc khảo sát gần đây của Resume Builder với hơn 1.300 nhà quản lý, cứ 4 người thì có 3 người đồng ý rằng thế hệ gen Z khó làm việc chung so với các thế hệ khác. 65% nhà tuyển dụng cho biết, họ phải sa thải nhân viên gen Z nhiều hơn bình thường. Nghiên cứu này cũng kết luận rằng cứ 8 người gen Z thì có 1 người bỏ việc sau chưa đầy một tuần. Mang tiếng xấu, bị phân biệt đối xử không chỉ là cảm nhận của GenZ khi đi làm. Những người quản lý thuộc thế hệ khác cũng mang những ác cảm không nhỏ đối với GenZ, dựa vào những trải nghiệm họ có trong quá trình làm việc với những người thuộc thế hệ này. Anh Nguyễn Minh Trung, một huấn luyện viên thể hình ở TPHCM đã từng có cơ hội làm việc với nhiều bạn thuộc thế hệ Z, nói có tới hơn 60% bạn trẻ thuộc GenZ tạo cho anh cảm giác cực kỳ bức xúc.

“Anh có một số anh em thân thiết, chí cốt mà anh muốn cho các bạn ý thành người dưng, cắt đứt liên lạc, cắt đứt quan hệ luôn. Bởi vì các bạn hơi hỗn, nói thẳng là như thế. Mình lớn hơn các bạn hơn chục tuổi. Các bạn bốc đồng, nói chuyện không biết trước biết sau, không biết trên biết dưới. Họ có một cái tính là đã thích thì cái gì sai cũng thành đúng, còn mỗi khi họ đã ghét thì có nói cái gì cũng thành phản cảm với họ. Họ bị cảm xúc chi phối rất nhiều".

Cũng trong cuộc khảo sát của Resume Builder, gần một nửa số người được hỏi cho biết rất khó làm việc với Thế hệ Z “tất cả hoặc hầu hết thời gian”, trong khi 79% cho biết họ thấy GenZ là thế hệ khó khăn nhất ở nơi làm việc. Trong số đó, 20% thậm chí còn tuyên bố đã sa thải nhân sự GenZ trong vòng một tuần kể từ ngày họ bắt đầu làm việc. Kết quả này cũng đúng với các ngành công nghiệp khác nhau. Các doanh nghiệp cho biết, rất khó làm việc với những người trẻ, đặc biệt là về mặt ngôn ngữ. Trong khi nhiều người cho rằng thẳng thắn, dám thể hiện mình là một điểm mạnh của thế hệ GenZ thì trong mắt các quản lý, việc tự tin thái quá lại dẫn tới ngạo mạn. Bằng chứng là 36% số quản lý được khảo sát nói thế hệ Gen Z có kỹ năng giao tiếp kém.”

Gỡ “nhãn dán" bật sếp tanh tách cho GenZ 

Có thể thấy, hai thế hệ đều cho rằng văn hoá làm việc của đối phương là không phù hợp, cũng khó để hai thế hệ thay đổi góc nhìn về nhau trong thời gian ngắn. Đối với các bạn GenZ thì các anh, các chú, các cô rất bảo thủ, cổ hủ. Còn trong mắt thế hệ trước, các bạn trẻ thường lười, yêu tự do, các bạn thích thể hiện. Và mâu thuẫn đó cứ tồn tại như vậy ngày qua ngày.

Với kinh nghiệm nhiều năm trong lĩnh vực nghiên cứu thị trường lao động, ông Nguyễn Hùng Thiện, sáng lập công ty Gcomm Việt Nam nhận thấy, bản chất của sự xung đột này xuất phát từ sự phân hóa quá khác biệt của những người thuộc thế hệ Z. "GenZ là một thế hệ cực kỳ thú vị, nó không giống như thế hệ trước, có người giỏi, có người dở, có người trung bình. Tỉ lệ giỏi, dở và trung bình nó không giống như chúng tôi hồi xưa là 20%,60%,20%. Bây giờ, ở thế hệ Gen Z sự chênh lệch này khá lớn, nó khoảng 20% người giỏi, chỉ có 30% người trung bình thôi, còn 50% người còn lại chưa thật sự hiểu chuyện. Cho nên cái xác xuất gặp phải những cá nhân tiêu cực cao hơn ngày xưa.”

Theo ông Thiện, thế hệ trước đang đánh giá một cách phiến diện về GenZ. Bởi thời nào cũng có người hay, người dở, gói gọn GenZ trong một định nghĩa là không đúng. Cách đây 4 năm, ông Thiện cũng mang tâm lý không mấy dễ chịu khi tiếp xúc với GenZ, đến mức muốn làm việc hoàn toàn tách biệt với những người trong thế hệ này. Tuy nhiên, thế hệ Z dự kiến sẽ chiếm 30% lực lượng lao động tại Việt Nam. Vậy nên, ông Thiện cho rằng, một doanh nghiệp để vận hành trơn tru không thể thiếu sự kết nối giữa những người thuộc các cấp bậc. 

“Vấn đề này không phải của riêng công ty mà là vấn đề của xã hội. Thứ nhất, mình phải chấp nhận và tôn trọng định nghĩa của các bạn về giá trị của các bạn ấy. Khi mình tuyển các bạn vô, mình phải chấp nhận được việc các bạn là như vậy đó, có tuyển được không? Không tuyển thì không tuyển, chứ không thể nhận vào rồi nói tôi không chịu đựng nổi cá tính của bạn. Đó là lỗi của mình, chứ không phải của các bạn. Bởi vì cá tính của GenZ đã thể hiện quá rõ rồi mà. Thứ 2 bạn muốn công ty tốt, nghĩa là bạn cũng phải tốt lên. Nhưng hệ giá trị giữa 2 bên đâu có giống nhau. Cái tốt của bạn là A, cái tốt của công ty là B. Vậy thì cái lý do để 2 bên ngồi lại với nhau là tìm cho ra cái D,E,F. Tìm cho ra, kiểu gì cũng có những cái đấy.”

Suy cho cùng, việc xung đột tại nơi làm việc là do thiếu sự thấu hiểu và kết nối của các thế hệ thuộc những cấp bậc khác nhau. Thế hệ Gen Z được biết đến với tư duy khác biệt và sức mạnh của sự phản biện nhưng điều này cũng dễ khiến họ trở thành những người có “cái tôi” cao. Vì vậy, họ cần có sự cân bằng giữa ý kiến cá nhân và ý kiến tập thể. Sự cân bằng đó sẽ khiến họ tuân thủ kỷ luật hơn và sẽ dễ dàng kết hợp thành các nhóm mạnh mẽ và hoàn thiện hơn, đem lại hiệu quả tốt nhất cho công việc.

Mặt khác, để một thế hệ năng động, tự tin, phát huy những điểm mạnh và tạo nên sự đột phá không chỉ cần sự thay đổi từ bản thân GenZ mà chính các doanh nghiệp cũng cần có sự thấu hiểu, có những chính sách đãi ngộ phù hợp, môi trường làm việc năng động, thoải mái… để “giữ chân” nhóm lao động chủ lực trong tương lai này.