Tò he - nét đẹp văn hóa xưa và nay

2014-05-14 18:20:22

(Sóng trẻ) - Tò he xưa như một món đồ chơi kiêu kỳ mà bao đứa trẻ yêu thích. Còn tò he nay chỉ còn là một sản phẩm nghệ thuật thuộc về quá khứ.

Nguồn gốc cái tên “tò he”

Tò he là một nét đẹp văn hóa dân gian ở các vùng quê Việt Nam, một đồ chơi quen thuộc đối với các em nhỏ. Lúc mới xuất hiện, tò he được gọi là “đồ chơi chim cò” do chúng có hình thù độc đáo, lạ mắt. Tò he cũng có tên gọi khác là “con bánh” vì chúng được tạo ra từ bột nếp.

Về sau, sản phẩm có gắn thêm một chiếc kèn ống, ở đầu kèn có quét chút mạch nha, khi thổi phát ra âm thanh "tò te". Thế nên có lẽ người ta gọi là "tò te", sau này nói chệch thành "tò he".

Nhắc đến tò he không thể không nhắc tới làng Xuân La (Phượng Dực- Phú Xuyên- Hà Nội), một làng nghề truyền thống với hơn 300 năm sản xuất ra những hình dáng tò he siêu độc đáo và đẹp mắt. Nhờ đôi bàn tay khéo léo và óc sáng tạo phong phú, các nghệ nhân trong làng đã tạo ra nhiều sản phẩm đẹp mắt từ bao đời nay

“Ảo thuật” biến bột gạo thành đồ chơi

Nguyên liệu chính để làm tò he là bột gạo, nài ra có trộn một ít bột nếp để tạo độ dẻo cho bột.

Sau khi luộc bột, thấu bột, người nghệ nhân nặn tò he thường nắm lại thành từng vắt và nhuộm màu riêng từng vắt với bốn màu cơ bản là vàng, đỏ, đen, xanh.

Nghệ nhân Đặng Đình Hổ tạo màu để nặn tò he

Từ những nắm bột mang các màu sắc đó, với đôi bàn tay khéo léo và óc sáng tạo phong phú của mình, các nghệ nhân đã tạo ra những sản phẩm tò he độc đáo và đẹp mắt, thu hút ánh mắt hiếu kỳ của các em nhỏ

Tò he xưa và nay

Trước đây, các nghệ nhân tò he sử dụng màu có nguồn gốc từ thực vật và đun sôi với một ít bột: màu vàng từ củ nghệ, màu đỏ từ quả gấc, màu đen thì đốt rơm rạ (hoặc nhọ nồi), còn màu xanh lấy từ lá cây (chủ yếu là lấy từ lá cây rau ngót). Các màu sắc khác được tạo ra từ sự kết hợp của bốn màu này.

Ngày nay, người nặn tò he không còn sử dụng màu tự nhiên mà chuyển sang sử dụng màu thực phẩm công nghiệp. Theo nghệ nhân Đặng Đình Hổ, “sử dụng màu phẩm sẽ làm màu sắc tò he trở nên tươi hơn, đậm nét hơn, có thể tạo ra nhiều tò he hơn” do thời gian sơ chế các nguyên liệu tự nhiên để tạo ra màu nặn tò he trước đây tốn khá nhiều thời gian.

Khi mới xuất hiện, tò he đơn giản về hình thù, chủ yếu là các con vật, các loại trái cây... Tới nay, các nghệ nhân không ngừng sáng tạo để tạo ra các sản phẩm tò he với những hình thù phong phú, đa dạng như 12 con giáp hay các nhân vật được trẻ con yêu thích: Thủy Thủ Mặt Trăng, Tề Thiên Đại Thánh, Pokemon, Minion, Na Tra...

Bộ tứ thầy trò Đường Tăng hết sức ngộ nghĩnh

Tuy các hình mẫu tò he không ngừng được thay đổi, song nhiều em nhỏ không còn hứng thú và yêu thích thứ đồ chơi này. Anh Hổ cho biết: Mỗi ngày vợ chồng anh chị chỉ bán được từ một đến hai trăm con tò he, so với 4-5 năm về trước thì giờ tò he càng ngày càng ít các em nhỏ chơi hơn.

Tò he ra đời khi cuộc sống còn thiếu thốn, những đứa trẻ sau khi chơi tò he, thỏa thích ngắm chúng thì có thể ăn để tránh cái đói. Khác với xưa, cuộc sống ngày nay đủ đầy hơn. Thêm nữa, sự xuất hiện ồ ạt của các loại hình trò chơi công nghệ hiện đại đậm tính giải trí khiến lũ trẻ không mấy hứng thú với trò chơi dân gian này. Vì thế, tò he giờ dần trở thành một nét đẹp văn hóa truyền thống đang chìm vào quá khứ.

Phương Thu Hường

Báo mạng điện tử 32