Không phải ai viết hay cũng có thể làm báo

(Sóng trẻ) - Thực tế ngày nay, nhiều người vẫn cho rằng chỉ cần viết hay là có thể làm báo. Tuy nhiên, ngành báo chí không chỉ đòi hỏi khả năng ngôn từ mà còn cần kiến thức, kỹ năng, bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp. 

Khi “viết hay” chưa đủ để làm báo

Viết tốt là một lợi thế, nhưng trong báo chí, đó chưa bao giờ là “tấm vé thông hành” duy nhất khi tác nghiệp. Thực tế cho thấy, ngày càng nhiều sinh viên báo chí bước vào nghề với tâm thế “cầm bút để kể chuyện” thay vì “cầm bút để tìm sự thật”.

Ở các trường đào tạo báo chí hiện nay, không ít sinh viên thể hiện khiếu ngôn ngữ tốt, viết mượt mà, giàu cảm xúc nhưng khi bước vào môi trường tác nghiệp thực tế lại tỏ ra lúng túng. Họ gặp khó khăn trong việc phỏng vấn nhân vật, xác định trọng tâm thông tin, lựa chọn góc tiếp cận vấn đề. Sinh viên vẫn viết báo nặng về cảm xúc cá nhân, thiếu tính khách quan và quy chuẩn nghiệp vụ báo chí. Phương Anh, 21 tuổi, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền chia sẻ: “Trước khi vào trường, em từng nghĩ chỉ cần viết hay, có cảm xúc là đủ để theo nghề. Nhưng khi đi vào thực tế, em mới hiểu, làm báo không chỉ kể chuyện bằng chữ mà là phản ánh cái “thật” của cuộc sống”. Điều này phản ánh sự nhầm lẫn không nhỏ trong nhận thức của nhiều sinh viên báo chí hiện nay: Viết văn là hành trình sáng tạo bằng cảm xúc, còn làm báo là phản ánh bằng sự thật. 

Thực trạng ngày nay cho thấy, sinh viên có nền tảng lý thuyết tốt nhưng thiếu sự va chạm thực tế. Ở trường, họ được học và hướng dẫn cặn kẽ từng bước, nhưng khi bước ra khỏi giảng đường, áp lực về thời gian, yêu cầu về độ chính xác khiến không ít sinh viên bị “sốc nghề”. “Khi học, mình được hướng dẫn chi tiết từng khâu, nhưng khi đi làm, mọi thứ diễn ra rất nhanh. Tin này chưa xong, tin khác đã đến. Mình vừa phải viết, vừa chạy đi lấy tin, vừa xác minh thông tin đúng hay sai. Nếu không chủ động và phản xạ nhanh, mình sẽ không làm được”, Châu Anh, 21 tuổi, sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết.

Theo TS. Trần Thị Vân Anh, giảng viên Viện Báo chí - Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, quan niệm “viết hay là đủ để làm báo” là một cái nhìn phiến diện: “Viết hay là một lợi thế, nhưng làm báo là một nghề đòi hỏi sự am hiểu xã hội, khả năng nắm bắt thông tin nhanh nhạy, tư duy phản biện và đạo đức nghề nghiệp”. Bà cho rằng, sự thiếu hụt kỹ năng và độ “chín” nghề nghiệp ở sinh viên báo chí hiện nay bắt nguồn từ khoảng cách giữa chương trình đào tạo và thực tế làm nghề. Bà phân tích, chương trình học còn nặng về lý thuyết, trong khi cơ hội cho sinh viên được tác nghiệp, được “chạm” vào thực tế lại khá ít. “Sách vở có thể dạy kỹ năng, nhưng không thể dạy sự dấn thân, lòng trắc ẩn và tinh thần trách nhiệm với xã hội”, bà Vân Anh nhận định.

Song, nguyên nhân cũng đến từ tâm lý “an toàn” của người học. Nhiều sinh viên ngại sai, ngại bị từ chối, ngại va chạm với hiện thực khắc nghiệt của nghề. Họ chọn bước đi trong vùng an toàn (safe zone), tránh những đề tài khó, ít dấn thân để khai thác những câu chuyện thật của cuộc sống. Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông số khiến không ít sinh viên bị cuốn theo trào lưu mạng xã hội, tập trung vào việc viết bài “câu view”, chạy theo lượt thích và chia sẻ mà quên mất những nguyên tắc cốt lõi của báo chí: trung thực, khách quan. “Sinh viên hiện nay thiếu sự linh hoạt và nhạy bén khi bước ra thực tế. Nhiều em chưa có thói quen kiểm chứng thông tin, chưa chịu được áp lực nghề, chưa hình thành tác phong chuyên nghiệp”, TS. Trần Thị Vân Anh chia sẻ thêm.

Hành trang của người làm báo trẻ

Báo chí không đơn thuần là câu chuyện của ngôn từ, mà là hành trình đi tìm và truyền tải sự thật. Ở đó, mỗi con chữ mang sức nặng của thông tin, mỗi chi tiết phải được kiểm chứng cẩn trọng, và mục tiêu sau cùng luôn là phục vụ lợi ích của công chúng. Người làm báo cần viết để mở rộng nhận thức, cảnh tỉnh và khơi dậy những thay đổi tích cực.

Song song với nghiệp vụ, tư duy làm nghề và đạo đức nghề nghiệp chính là cái gốc để người trẻ phát triển bền vững. Sách vở có thể dạy kỹ thuật, nhưng không thể dạy được sự dấn thân, lòng trắc ẩn hay tinh thần trách nhiệm với xã hội. Cái gốc của nghề báo nằm ở đạo đức và bản lĩnh dám đối mặt với áp lực, trung thực với sự thật và nhân văn trong từng bài viết. Chỉ khi có đủ “tâm, tài, trí”, người làm báo mới có thể tồn tại và phát triển bền vững giữa vô vàn cám dỗ, thách thức của thời đại. 

Bước vào thời đại chuyển đổi số báo chí, phóng viên trẻ phải trở thành những người làm báo đa năng. Ngoài kỹ năng viết, một phóng viên cần có khả năng quay, chụp, dựng, biên tập đa phương tiện, thành thạo công nghệ, hiểu thuật toán mạng xã hội và biết cách tương tác với độc giả. “Một phóng viên giỏi không chỉ là người viết tốt mà còn phải là người làm chủ công nghệ”, TS. Vân Anh khẳng định.

Điều đó cũng lý giải vì sao kỹ năng tác nghiệp trong thời đại số trở thành yêu cầu bắt buộc: biết bảo mật thông tin, biết lọc dữ liệu, phân tích dữ liệu xã hội, sử dụng công cụ số để kể chuyện bằng nhiều hình thức. Nhưng trên tất cả, hành trang quan trọng nhất của người làm báo trẻ vẫn là bản lĩnh và sự dấn thân. TS. Vân Anh cho rằng có những điều sách vở không thể dạy: sự kiên trì khi theo đuổi một đề tài khó, lòng trắc ẩn trước thân phận con người, hay khả năng đứng vững trước áp lực thời gian và sức ép dư luận…Những phẩm chất ấy chỉ có thể được hình thành khi người trẻ thật sự “va chạm nghề”, đi nhiều hơn, quan sát nhiều hơn, lắng nghe nhiều hơn và không ngừng tự rèn luyện.

Một nhà báo giỏi vì thế không phải người viết hay nhất, mà là người trung thực, kiên định và nhân văn nhất trong từng lựa chọn nghề nghiệp. Khi người làm báo biết kết hợp giữa kỹ năng, tư duy và đạo đức, họ không chỉ làm ra những tác phẩm chất lượng, mà còn góp phần xây dựng niềm tin - điều mà báo chí hiện đại đang cần.