Nhiếp ảnh gia Lê Bích - Tôi đi tìm tôi

(Sóng trẻ) - Rong ruổi tìm kiếm nét đẹp trên cánh đồng quê kiểng mộc mạc; miệt mài với làng và giếng, Lê Bích dùng ống kính của mình lưu giữ lại chút hồn cốt quê hương. Đôi mắt anh nhìn sâu vào từng lát cắt để rồi: Xưa, ta tự hào về phố Phái, nay ta vui mừng có thêm một danh xưng… “Bích Giếng”.

PV: Trong nhiếp ảnh, mỗi người đều có cho mình một cái tôi riêng, một con đường độc đạo. Với nhiếp ảnh gia Lê Bích, anh mất bao lâu để tìm kiếm được lối đi cho mình?

Ngày còn bé, tôi rất thích chụp ảnh nhưng chỉ chụp cho vui. Bố tôi là họa sĩ nên bố tôi có máy ảnh để phục vụ việc lưu giữ tư liệu nghiên cứu. Tôi cũng dự định thi vào trường mỹ thuật nhưng hồi ấy thời bao cấp còn nhiều khó khăn và gia đình tôi cũng gặp biến cố lớn, bố tôi mất. Sau đó, tôi bắt đầu đi làm. Một thời gian sau, tôi quyết định học ngoại ngữ vì tôi nghĩ chỉ có học ngoại ngữ mới dễ tìm kiếm công việc.

Đến năm 2005, tôi có gia đình, cuộc sống ổn định hơn. Một cuộc tình cờ, tôi gặp phóng viên ảnh Nguyễn Việt Thanh (phóng viên ảnh của thông tấn xã Việt Nam, Nhiếp ảnh gia Việt Nam đầu tiên đoạt giải Vàng báo chí Châu Á) anh ấy tặng tôi một món quà và bảo tôi rất có năng khiếu với nhiếp ảnh. Lúc ấy, tôi bắt đầu theo đuổi sở thích của mình: nhiếp ảnh.

Đến bây giờ tôi là phóng viên ảnh tự do, cộng tác với nhiều báo, bao gồm báo mạng, báo in và tạp chí.

PV: Anh đến với nhiếp ảnh như được số phận định sẵn. Vậy với riêng thể loại ảnh báo chí, điều đặc biệt gì đã thu hút ống kính của anh?

Tôi thấy báo chí có đa dạng thể loại nhưng ảnh báo chí rất đặc biệt, rất hay. Ảnh báo chí mang những câu chuyện để tôi có thể tìm hiểu, khám phá. Lòng trắc ẩn của mình lớn nên tôi hi vọng qua những bức hình, một câu chuyện về con người sẽ được kể để cùng chia sẻ.

“Ai cho em mùa xuân” là bộ ảnh phóng sự đầu tiên tôi thực hiện tại Hang Kia (Mai Châu). Hồi đó, tôi gặp hai em bé mù, vì rất thương hai bé nên tôi đã chụp ảnh làm phóng sự và chia sẻ trong một diễn đàn nhỏ. Bất ngờ mọi người rất cảm động.

Sau đó, một người bạn của tôi đăng bộ ảnh lên báo điện tử Vietnamnet. Rồi phóng viên của báo Tiền phong đến xin tôi thông tin để viết bài. Nhờ đó, mọi người biết đến nhiều và giúp đỡ hai bé. Tôi thực sự ý thức được tác dụng thiết thực và nhân văn của ảnh báo chí.

PV: Cho đến thời điểm hiện tại, công chúng biết đến Lê Bích hầu hết đều bị thu hút bởi nét xưa cũ và hoài cổ trong tác phẩm của anh, đặc biệt là những bộ ảnh chụp về làng và giếng. Danh xưng “Bích Giếng” đến với anh bằng cơ duyên như thế nào?

Trong những năm đầu bén duyên với nhiếp ảnh, tôi chụp rất nhiều. Bạn bè rủ đi đâu, tôi đi đó. Rồi tôi nhớ về bố tôi, hồi xưa bốlà họa sĩ, bố làm việc với nhiều nghệ nhân trong các làng nghề nên khi về làng chụp ảnh tôi thấy gần bố. Và cái tên Lê Bích chuyên về làng nghề được người ta biết đến từ đó.

Bắt đầu từ những bức hình đơn sơ, tình yêu làng ngấm vào tôi, thôi thúc tôi tìm hiểu sâu hơn về văn hóa làng. Làng là kết tinh tinh hoa của đồng bằng bắc bộ được thăng hoa thành nét văn hóa đặc sắc.

Có lần tôi gặp anh Nghệ sĩ Quách Đông Phương, người chuyên chụp về cổng làng. Cổng làng xưa rất hẹp, khi ô tô di chuyển không qua được, người ta phá cổng làng đi. May mắn, nhờ có anh Quách Đông Phương lưu giữ những bức ảnh mà công chúng còn được nhìn lại một nét văn hóa làng xưa cũ.

Chính điều đó khiến tôi ý thức được, tôi phải chụp và giữ lại những gì sắp mất. Khi chụp ảnh làng nghề tôidần tập trung sự chú ý vào giếng. Danh xưng “Bích Giếng” đã đến với công chúng như thế.

PV: Trong những “cuộc hội ngộ” với giếng, anh ấn tượng nhất điều gì?

Tôi đến với giếng rất nhẹ nhàng giống như một cuộc dạo chơi và tìm kiếm. Tôi đi qua những ngôi làng mà không hẹn trước, cũng không rõ ở đó có giếng hay không. Lần đầu tiên tôi chụp giếng ở Tiên Phương, Chương Mỹ, nó rất đẹp. Và tất cả những chiếc giếng đều rất đẹp. Có những cái giếng khoảng mấy trăm năm tuổi mà nước vẫn còn trong, mọi người vẫn quây quần bên giếng,… Nhưng cũng có những chiếc giếng chơ vơ giữa đồng, chả thuốc về ai vì có thể trước đó có một ngôi làng nhưng sau này họ bỏ đi, giếng thì vẫn còn…

Cái giếng ban đầu chỉdùng đểlấy nước tắm, giặt, nấu nướng nhưng có những nơi đêm giao thừa, dân làng xếp hàng, múc nước giếng, dâng lên ban thờ để cúng ông bà tổ tiên thì ý nghĩa của giếng không còn đơn giản nữa. Ở một số vùng quê, việc nạo vét giếng được nâng tâm thành nghi lễ, gọi là lễ thau giếng, trở thành một điều gì đó rất trang nghiêm. Và đó mới là điều lý thú. Những năm đầu tôi đi chụp, ảnh chỉ mang tính chất nghệ thuật thôi, nhưng sau khi hiểu thì mọi thứ trở nên hấp dẫn hơn nhiều.

Câu chuyện thiêng hóa nguồn nước không phải là điều lộ thiên dễ thấy, đó là quá trình đòi hỏi người làm nghề phải chuyên sâu, tìm kiếm trong thời gian dài. Tôi theo đuổi giếng một cách kiên trì và tôi kể lại câu chuyện văn hóa đằng sau những chiếc giếng làng bằng nhiếp ảnh.

PV: Khi tìm hiểu sâu về làng, về giếng, điều gì khiến anh cảm thấy cònnhiều trăn trở?

Làng rất bình yên, tôi luôn đến làng với tâm thế và cảm giác nhẹ nhàng. Làng vừa đẹp về mặt thị giác vừa đẹp bởi lớp phù sa văn hóa bên trong. Tôi nhận ra sự riêng biệt, làng mang hồn của người Việt, chính xác là quê hương Việt Nam. Tuy quê hương là khái niệm chung chung nhưng làng thể hiện rõ nhất thế nào là quê hương.

Như trong câu thơ của nhà thơ Đỗ Trung Quân: “Quê Hương là chùm khế ngọt/ Cho con trèo hái mỗi ngày”. Tôi chỉ nghe chứ chưa hiểu, về đến làng gặp những người mẹ già nói chuyện về cuộc sống, về đời tư của họ, tôi thấy bình yên lắm, hình dung chắc 1000 năm hoặc 500 năm trước cuộc sống cũng chỉ như thế này thôi. Về làng mình định danh rõ hơn tình yêu và cảm nhận nó bằng trái tim.

Nhưng khi mình là một phóng viên chuyên nghiệp thì góc nhìn của mình cũng khác. Mình nhìn trực diện cả cái tốt, cái xấu, cả tích cực và tiêu cực. Xãhội hiện đại hơn, những di sản được tu sửa lại, nó hơi mất đi nét cổ xưa.

Ngày xưa, những năm 2005 về quê, con người sống chan hòa, hồn hậu và thân thiện thìgiờ con người sống thực dụng hơn và văn hóa làng bị phá vỡ nhiều. Đơn cử như làng Cựu Đà, một làng tiêu biểu làng ven đô bị phá vỡ về mặt cấu trúc, kiến trúc cũng như văn hóa làng nói chung. Hình ảnh chàng thanh niên nhuộm tóc đỏ đi xe SH, nói tục, chửi bậy đã làm mất dần sự thân thương ngày xưa của làng quê.

Rồi môi trường ô nhiễm, làng nghề mai một, giếng bị bỏ hoang, và mất dần…

PV: Mải miết theo đuổi nhiếp ảnh, có bao giờ anh có tự đặt cho mình một đích đến?

Ký ức. Bây giờ trẻ con ít có được những ký ức phong phú và đẹp, ký ức bây giờ chỉ có chơi game nhiều quá. (Cười) Tôi ý thức được giá trị của ký ức trong đời ngườinên khi chụp ảnh tôi cũng luôn luôn chụp làm sao để tạo nên những ký ức đẹp cho người xem.

Có những thứ mình không thể hiện được như nỗi nhớ, tình yêu, những thứ rất trừu tượng thì mình phải ẩn dụ nó đi. Ví dụ như khi chụp một cái nón, nó cũng là ký ức, ký niệm. Một chiếc nón bạc màu thời gian, dáng người mẹ tảo tần. Nó ẩn du và đặc trưng, tiêu biểu cho những người phụ nữ ở Việt Nam.

Tôi khái quát đặc trưng và đưa lên ảnh để những đặc trưng đấy ăn sâu và ký ức của công chúng. Làm ảnh nghệ thuật phải có tính ẩn dụ và tính biểu trưng, hai điều đấy làm tôi suy nghĩ nhiều. Tất nhiên, ảnh báo chí thì còn mang tính thông tin nữa. Mình chụp nhiều, mình tâm niệm như thế, tự nhiên nó thành cái bản năng trong người.

PV: Nhìn lại hành trình “Tôi đi tìm tôi” của chính mình, anh nhận ra bài học nào quan trọng nhất trong cuộc đời con người?

Rõ ràng, đến bây giờ mình gần 50 tuổi, mình phải biết mình là ai, nếu không thì sẽ rất buồn. Con người sinh ra luôn luôn tìm hiểu mình là ai, tìm kiếm điều gì trong cuộc sống. Câu hỏi ấy không chỉ thuộc về cá nhân một người mà đó là câu hỏi chungcủa nhân loại.

Mất một thời gian dài, đến năm 2005, sau khi vượt qua rất nhiều cản trởcủa cuộc sống,tôi như người trong đêm tối, bắt đầu tìm kiến ánh sáng. Thấy chỗ này sáng thì đến, thấy chỗ kia sáng hơn lại đi, như con thiêu thân, dần dần đi nhiều, tự vấn mình là ai, mình sinh ra làm gì, con người mình là như thế nào, đúc kết từ đâu, cái gì hợp với mình nhất, rồi tôi mới trả lời được câu hỏi: Tôi là ai?

Không phải công việc nào cũng phù hợp được ngay. Chúng ta cần nhiều thời gian và nỗ lực vượt qua được khó khăn của đời thường, mình đi tìm mình.

PV: Cảm ơn những chia sẻ của anh rất nhiều!