Béo phì - “bóng đen” sức khỏe đang lớn dần tại Việt Nam

(Sóng trẻ) - Béo phì đang là vấn đề sức khỏe toàn cầu, và Việt Nam cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Tỷ lệ người thừa cân, béo phì ở nước ta đang gia tăng đáng kể, đặc biệt tại các đô thị lớn, trở thành mối lo ngại đối với sức khỏe cộng đồng cũng như hệ thống y tế trong tương lai.

Bức tranh đáng lo về béo phì tại Việt Nam

Tỷ lệ béo phì tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Theo Quyết định 2892/QĐ-BYT ban hành kèm theo “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì”, năm 2010, tỷ lệ béo phì chỉ ở mức 2,6%, nhưng đến năm 2014 đã tăng lên 3,6% — tương đương mức tăng 38% chỉ trong 4 năm.

Đặc biệt đáng lo ngại là tình trạng béo phì ở trẻ em từ 5 đến 19 tuổi. Năm 2010, chỉ 8,5% trẻ bị thừa cân, nhưng đến năm 2020, con số này đã tăng lên 19%. Tại khu vực thành thị, tỷ lệ này là 26,8%, cao hơn đáng kể so với nông thôn (18,3%) và miền núi (6,9%). Theo báo cáo cuối năm 2024, gần 20% dân số Việt Nam đang thừa cân, trong đó 2,1% mắc béo phì. Tỷ lệ béo phì ở nước ta đang gia tăng với tốc độ 38% mỗi năm, vượt xa mức 10% - 20% ở các quốc gia Đông Nam Á.

Ở lứa tuổi thanh thiếu niên - giai đoạn nhạy cảm về tâm lý - béo phì không chỉ gây hại cho sức khỏe mà còn dễ khiến các em tự ti, lo âu, bị bắt nạt và thu mình khỏi môi trường học tập, xã hội. Với nhiều người trẻ, béo phì trở thành nỗi ám ảnh về cả thể chất lẫn tinh thần. Bạn Hoàng Thị Linh (20 tuổi, Hoàng Mai) chia sẻ: “Với ngoại hình khác biệt so với bạn đồng trang lứa, mình từng bị miệt thị rất nhiều. Người ta chê bai cơ thể mình khiến mình tổn thương và tự ti. Mình ngại ra ngoài, không dám chụp ảnh hay mặc đồ mình thích. Vì mập, mình cảm giác mình không được tôn trọng”.

Không chỉ riêng Linh, nhiều người trẻ đang bắt đầu hành trình cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần thông qua việc thay đổi lối sống, trong đó việc tập luyện đóng vai trò then chốt. Tuy nhiên, không phải ai cũng dễ dàng vượt qua những rào cản đầu tiên khi bước chân vào phòng tập.

“Mình từng rất sợ bị nhìn chằm chằm khi tập” - Minh Anh (22 tuổi, Cầu Giấy) chia sẻ. Từng nặng gần 100kg, Minh Anh kể lại những ngày đầu đến phòng gym là một chuỗi áp lực: “Mình lo người ta sẽ cười mình, sẽ đánh giá mình vụng về. Có hôm chỉ chạy được 5 phút là bỏ về vì ngại.” Nhưng sau vài tuần, Minh Anh nhận ra hầu hết mọi người đều bận rèn luyện bản thân, chẳng ai để tâm quá nhiều đến người khác. “Giờ mình đã giảm được gần 10kg. Quan trọng hơn, cơ thể mình gọn lại, khỏe hơn, ít mệt mỏi và tự tin hơn trước rất nhiều.”

Theo anh Trung Hiếu (37 tuổi, Huấn luyện viên cá nhân), phần lớn người thừa cân khi đến phòng tập đều mang tâm lý tự ti hoặc nghi ngờ chính bản thân mình. “Không ít người vào tập vài buổi rồi bỏ vì cảm giác bị soi mói, hoặc họ tự ti khi không biết bắt đầu từ đâu. Đó là rào cản lớn nhất - không phải cơ thể, mà là tâm lý”, anh Hiếu chia sẻ.

Theo anh, người béo phì dễ gặp phải sự dao động về ý chí vì chưa thấy kết quả ngay. “Tôi thường khuyên họ đừng quá ép mình vào những mục tiêu quá khắt khe, mà nên tạo thói quen nhỏ - tập vài phút mỗi ngày cũng là bắt đầu. Giảm cân là hành trình dài hơi, không phải cuộc đua nước rút.”

Không ai ngoài cuộc trong “cuộc chiến cân nặng”

Theo anh Trần Bảo Trung (31 tuổi, chuyên gia dinh dưỡng tại Precision Nutrition), xu hướng đô thị hóa và mức sống tăng khiến người dân dễ tiếp cận hơn với thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh - những món ăn giàu năng lượng nhưng thiếu chất dinh dưỡng.

“Ở các thành phố lớn như Hà Nội hay TP.HCM, tỉ lệ béo phì thường cao hơn so với khu vực nông thôn. Khi thu nhập tốt hơn, nhiều người có xu hướng tiêu thụ đồ ăn nhanh, uống nước có đường, lười vận động. Đó là điều kiện lý tưởng để tăng cân mất kiểm soát”, anh Trung nhận định.

Tình trạng béo phì nếu không được kiểm soát kịp thời sẽ trở thành gánh nặng cho hệ thống y tế, ảnh hưởng đến năng suất lao động và chất lượng sống toàn dân. Trước thực trạng này, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 2892/QĐ-BYT Về việc ban hành tài liệu chuyên môn “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì”, trong đó bạn bị coi là béo phì nếu chỉ số khối cơ thể BMI ≥ 25. Béo phì có thể gây ra nhiều bệnh mãn tính như tim mạch, đái tháo đường, ... dẫn tới giảm tuổi thọ. Để điều trị béo phì, cần giảm cân, thay đổi lối sống và các biện pháp điều trị có thể bao gồm cả dùng thuốc, phẫu thuật.

Để góp phần kiểm soát béo phì, đặc biệt ở giới trẻ, Quốc hội đã thông qua việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát chứa trên 5g đường/100ml. Đây là biện pháp chính sách nhằm giảm tiêu dùng đồ uống nhiều đường - một trong những nguyên nhân hàng đầu gây béo phì. WHO cũng khuyến cáo áp thuế cao để thay đổi hành vi tiêu dùng, nhất là với trẻ em và thanh thiếu niên. Khi giá tăng, người dân sẽ dần chuyển sang lựa chọn lành mạnh hơn, góp phần bảo vệ sức khỏe và giảm gánh nặng cho y tế.

Tuy nhiên, hiệu quả chỉ đến khi có sự thay đổi từ mỗi cá nhân - bắt đầu bằng việc nhận thức đúng rằng béo phì là bệnh lý, không phải chỉ là vấn đề ngoại hình. Gia đình, nhà trường và xã hội cũng cần đồng hành, hỗ trợ để mỗi người - đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên - có môi trường sống lành mạnh hơn.