Một đời lưu giữ sắc màu dân tộc

(Sóng trẻ) - Tranh Đông Hồ - dòng tranh dân gian mang đậm hồn cốt Việt, từng có lúc chênh vênh giữa lằn ranh tồn tại và mai một trong nhịp sống hiện đại. Giữa những thăng trầm đó, nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả vẫn bền bỉ giữ nghề như một cách gìn giữ cội nguồn và tri ân di sản tổ tiên để lại.

Nuôi dưỡng một người thợ

Sinh ra trong gia đình nhiều đời làm tranh tại làng Đông Hồ (Thuận Thành, Bắc Ninh) - cái nôi của dòng tranh dân gian nổi tiếng, ông Nguyễn Hữu Quả lớn lên với tình yêu nghề sâu sắc. Ngay từ những năm tháng đầu đời, ông đã quen thuộc từng công đoạn làm tranh: phụ cha tráng giấy dó; theo mẹ mài màu từ lá chàm, đất sét, than tre... Thậm chí, cậu bé khi ấy còn say mê quan sát tấm giấy điệp lấp lánh ánh, phơi mình trên sân gạch.

Tuổi thơ ông Quả gắn liền với tiếng cộc cộc của ván in, mùi mực ngai ngái và những bức tranh “Gà trống”, “Lợn đàn”, “Hứng dừa”, “Đám cưới chuột”. Những hình ảnh dân dã, dí dỏm được thể hiện qua nét vẽ mộc mạc của tranh Đông Hồ chính là tấm gương phản chiếu sâu sắc đời sống tinh thần của xã hội nông nghiệp Việt Nam.

Theo thời gian, khi thị hiếu thay đổi, tranh dân gian không còn được ưa chuộng như trước. Làng tranh từng rộn ràng nay chỉ còn lác đác vài hộ bám nghề. Trước thực trạng đó, thay vì từ bỏ, ông Quả lựa chọn tiếp tục hành trình gìn giữ nghề truyền thống. Đó không chỉ là nỗi trăn trở cá nhân mà còn là trách nhiệm gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Người giữ lửa làng tranh

Trong suốt nhiều năm qua, nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả vẫn bền bỉ duy trì những kỹ thuật truyền thống của nghề tranh Đông Hồ. Từ khâu khắc bản gỗ, pha chế màu từ nguyên liệu tự nhiên cho tới in và vẽ tranh, mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và niềm đam mê sâu sắc. Với ông, làm tranh không đơn thuần là lao động nghệ thuật, mà là một nghi thức văn hóa, một hình thức lưu giữ ký ức và giá trị tinh thần dân tộc.

“Nghề này không thể làm vội. Từng đường nét, từng sắc màu đều phải chứa đựng tâm hồn, cái tinh thần của người làm ra nó”, nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả tự hào chia sẻ. Đối với ông, tranh Đông Hồ không chỉ đơn giản là hình ảnh trên giấy, mà là linh hồn của một cộng đồng, là sự phản chiếu đời sống, là những ước mơ, hy vọng và giá trị đạo đức của người Việt.

Không dừng lại ở việc bảo tồn, nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả còn chủ động sáng tạo, làm mới tranh Đông Hồ để đáp ứng thị hiếu hiện đại. Ông thiết kế nhiều mẫu tranh mới, linh hoạt trong cách thể hiện, phù hợp với không gian sống đô thị và giới trẻ yêu văn hóa dân gian. Các tác phẩm của ông vẫn giữ phong cách đặc trưng nhưng được đặt trong bối cảnh mới, mang hơi thở của thời đại.

Không dừng lại ở phạm vi trong nước, ông Quả mạnh dạn đưa tranh Đông Hồ ra thế giới, tham gia triển lãm và giao lưu văn hóa tại nhiều quốc gia như Trung Quốc, Nga... Tại các sự kiện quốc tế, các tác phẩm như “Lợn đàn”, “Gà mẹ gà con” hay “Hứng dừa” đã thu hút sự chú ý của không ít nghệ sĩ quốc tế và người yêu nghệ thuật . Các bức tranh được đánh giá cao bởi sự mộc mạc, giản dị nhưng lại chứa đựng một chiều sâu văn hóa và thông điệp sâu sắc về cuộc sống.

Nhờ nỗ lực không ngừng, tranh Đông Hồ dần hồi sinh, trở thành nguồn cảm hứng cho giới trẻ trong thiết kế thời trang, mỹ thuật ứng dụng, đồ họa và quà tặng thủ công. Từng bên bờ quên lãng, di sản ấy nay dần được nhiều người biết đến.

Truyền lửa cho thế hệ sau

Không chỉ giữ gìn tinh hoa tranh Đông Hồ, ông Nguyễn Hữu Quả còn truyền nghề cho thế hệ kế cận. Cả con trai và cháu ông đều đang theo học và hành nghề, miệt mài cùng khuôn gỗ, ván in, giấy điệp. Việc nối nghề là truyền thống gia đình, khẳng định sức sống bền bỉ cho dòng tranh dân gian Việt Nam.

Bên cạnh đó, ông còn tổ chức các lớp dạy nghề miễn phí, tham gia giảng dạy tại trường học, bảo tàng, hội chợ văn hóa. Trong những buổi chia sẻ, ông vừa truyền dạy kỹ thuật, vừa khơi dậy cảm hứng và niềm tự hào dân tộc cho lớp trẻ. Nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả chia sẻ: “Tôi luôn dặn dò với con cháu: Làm tranh là làm văn hóa. Nếu không hiểu điều đó thì chỉ là in hình lên giấy. Còn nếu hiểu, thì mỗi bức tranh là một câu chuyện, một phần hồn Việt”.

Trong hành trình gìn giữ và phát triển dòng tranh Đông Hồ suốt nhiều thập kỷ, nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả đã trở thành biểu tượng sống của làng nghề. Những tác phẩm của ông là sự giao hòa giữa truyền thống và đổi mới, giữa quá khứ và hiện tại, tái hiện ký ức sống động về một Việt Nam dung dị và đầy bản sắc.