Origami: Nghệ thuật gấp giấy độc đáo từ Nhật Bản

(Sóng trẻ) - Từ một tờ giấy phẳng phiu được biến hoá qua từng nếp gấp tinh tế và trở thành những tác phẩm sống động. Nghệ thuật gấp giấy Origami hông đơn thuần chỉ là một bộ môn nghệ thuật mà còn là một nét văn hoá truyền thống lâu đời của người Nhật.

Nghệ thuật gấp giấy “có một không hai”

Origami là sự kết hợp các phương pháp gấp giấy đơn giản để tạo ra những hình 3D phức tạp từ những mảnh giấy vuông hoặc chữ nhật thông thường, không cần dùng kéo hay cắt dán. Theo các nhà nghiên cứu lịch sử Nhật Bản, nghệ thuật gấp giấy bắt đầu xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 1 và thứ 2 ở Trung Quốc. Đến thế kỷ thứ 6, nghệ thuật này phổ biến ở Nhật Bản và dần trở thành nét độc đáo của văn hóa xứ sở Hoa anh đào. 

Tại Nhật, nghệ thuật gấp giấy được gọi là Origami được ghép từ hai từ: "ori (gấp, xếp) và "kami" (giấy). Ban đầu, trước năm 1880, nghệ thuật này được gọi là Orikata, sau này mới được sử dụng phổ biến với cái tên Origami như chúng ta biết ngày nay. 

Qua thời gian, nghệ thuật gấp giấy Origami đã trở nên đa dạng, phong phú về cả về chất liệu lẫn hình thức thể hiện. Để tạo ra các mẫu origami phức tạp, các mẫu thường được gấp ướt hoặc thay vì dùng giấy thông thường, có thể sử dụng vật liệu khác như giấy dán tường, lưới sắt, đồng, tấm kim loại mỏng (loại có thể bày ngoài trời được), giấy đất sét (“xếp” xong nung, như đồ gốm), lá cây, vải, da …. Ngoài ra, một số tác giả còn hợp tác với các nghệ nhân và xưởng đúc kim loại để làm các tượng kim loại khổ lớn dựa trên tác phẩm origami gốc.

Để có được một tác phẩm Origami đẹp mắt, đòi hỏi người chơi phải có tinh thần tập trung cao độ, sự tỉ mỉ và chính xác tới từng nếp gấp, từng chi tiết. Bên cạnh đó, Origami còn đòi hỏi người chơi phải có trí tưởng tượng phong phú, kiến thức tạo hình khối, cũng như kiến thức về hình học không gian, cùng khả năng tư duy hình ảnh trừu tượng… Một tác phẩm càng nhiều chi tiết càng kỳ công, đây cũng là thước đo để đánh giá về tinh thần kiên nhẫn và tính thẩm mỹ của người thực hiện.

Ngày nay, tại Việt Nam, Origami không còn xa lạ. Những hình hạc giấy biểu tượng cho hy vọng và bình an, hoa sen biểu tượng cho sự tinh khiết, hay hình rồng có thể thể hiện sức mạnh và ý chí đều được nhiều người yêu thích. Nhiều bạn trẻ còn sáng tạo thêm những mẫu gấp mới, kết hợp màu sắc và kỹ thuật hiện đại, mang lại sức sống mới cho loại hình nghệ thuật độc đáo này.

Những bàn tay kiên nhẫn thổi hồn Việt vào nghệ thuật gấp giấy

Tại Việt Nam, Origami không còn là thú vui gấp giấy đơn lẻ trên bàn học hay trong những giờ ra chơi. Gần hai thập kỷ qua, nghệ thuật này đã hình thành một cộng đồng sáng tạo có tổ chức và bản sắc riêng. Nổi bật trong đó là nhóm Origami Việt Nam, được thành lập vào năm 2005, quy tụ những người yêu thích gấp giấy từ nhiều độ tuổi và ngành nghề khác nhau. Nhóm không chỉ chia sẻ mẫu gấp, kỹ thuật và tài liệu tham khảo, mà còn tổ chức hội thảo, workshop và triển lãm để lan tỏa tinh thần của Origami đến công chúng.

Một buổi workshop cuối tuần tại Hà Nội diễn ra trong không gian sáng nhẹ, bàn dài được phủ đầy giấy vuông với nhiều kích cỡ và màu sắc. Những người tham gia không ồn ào, mỗi người tập trung vào từng nếp gấp, thi thoảng trao đổi nhỏ để chỉnh lại thao tác. Trẻ em thường bắt đầu từ những mẫu quen thuộc như hạc giấy hay chú ếch nhảy. Người lớn thử sức với các mẫu phức tạp hơn như hoa mẫu đơn nhiều lớp hoặc mô hình động vật có cấu trúc khối rõ ràng. Không khí ấy mang vẻ tĩnh lặng nhưng không căng thẳng, giống như một buổi thiền bằng tay, nơi sự chú ý dồn vào từng góc giấy nhỏ.

Bạn Nguyễn Phương Thảo, 19 tuổi, sinh viên năm nhất Đại học Kinh tế Quốc dân, đến workshop vì muốn tìm một hoạt động “không vội vàng”. Thảo nói rằng Origami khiến cô nhận ra nhiều điều về chính mình: khi đường gấp lệch một chút, sản phẩm sẽ mất cân đối; nếu nóng vội, giấy sẽ bị nhăn hoặc rách. “Chỉ một tờ giấy thôi nhưng nó phản ánh rõ tính cách của mình. Muốn đẹp thì phải chậm, phải để mắt và để tâm vào từng bước”, Thảo chia sẻ.

Không chỉ giới trẻ, nhiều nghệ nhân trong nhóm Origami Việt Nam cũng sáng tạo những mô hình phức tạp có thể triển lãm. Một số tác phẩm sử dụng hình tượng văn hóa Việt như chim lạc, trống đồng hoặc linh vật trong tín ngưỡng dân gian. Việc đưa yếu tố bản địa vào chất liệu gấp giấy Nhật Bản tạo nên bản sắc riêng, giúp Origami tại Việt Nam không chỉ là tiếp nhận thụ động, mà còn là quá trình thích nghi và sáng tạo mới. Nghệ sĩ Nguyễn Hùng Cường, một thành viên tiêu biểu của nhóm, từng có các tác phẩm được giới thiệu trên diễn đàn quốc tế. Anh cho rằng Origami không giới hạn ở kỹ thuật mà là câu chuyện của hình, khối và tinh thần: “Một mẫu gấp có thể mất vài tuần chỉ để thử nghiệm. Nhưng khi hoàn thiện, cảm giác như mình đã làm hiện ra linh hồn của tờ giấy”.

Origami còn được đưa vào trường học và các hoạt động ngoại khóa như một phương pháp giáo dục thẩm mỹ và rèn luyện sự tập trung. Nhiều giáo viên tiểu học nhận thấy trẻ nhỏ tiếp thu tốt hơn khi được học bằng thao tác tay, đặc biệt với những em hiếu động hoặc dễ mất tập trung. Việc gấp giấy khiến các em phải kiên nhẫn hơn, đồng thời hiểu rằng thành quả đến từ những bước nhỏ, không thể vội vàng. Không chỉ ở bậc phổ thông, các trường đại học cũng bắt đầu lồng ghép Origami vào hoạt động giao lưu văn hóa và trải nghiệm sáng tạo. Tại Trường Đại học Ngoại ngữ – Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Nhật Bản đã nhiều lần tổ chức buổi trải nghiệm Origami dành cho sinh viên.

Bên cạnh đó, xu hướng sử dụng giấy tái chế trong Origami ngày càng phổ biến. Giấy gói quà cũ, bìa vở đã qua sử dụng hay thậm chí lịch treo tường đều có thể trở thành nguyên liệu. Hoạt động này cũng tạo nên một thông điệp tích cực: làm mới, tái tạo và trân trọng những vật liệu tưởng chừng như không còn giá trị. Với nhiều người, đây là cách kết nối sự sáng tạo nhẹ nhàng với ý thức bảo vệ môi trường trong đời sống hàng ngày.

Từ những buổi gặp gỡ nhỏ, Origami tại Việt Nam đang mở rộng thành một cộng đồng nơi con người tìm thấy sự chậm rãi, tập trung và kết nối. Gấp giấy không còn chỉ là nghệ thuật của bàn tay, mà còn là cách con người trò chuyện với thời gian, với chất liệu giản dị, và với chính sự kiên nhẫn trong mình.