Sinh viên đi làm thêm: Được gì, mất gì?

(Sóng trẻ) - Ngay khi bước chân vào giảng đường đại học, nhiều sinh viên đã lựa chọn đi làm thêm để trang trải chi phí và sớm thích nghi với môi trường mới. Công việc bán thời gian mang lại nhiều trải nghiệm quý giá, nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức về sức khỏe, học tập và cả những rủi ro từ thị trường lao động.

Làm thêm để tự lập và rèn luyện kỹ năng

Với Trịnh Thị Ngọc (20 tuổi, sinh viên năm hai Trường Cao đẳng Du lịch Hà Nội) việc đi làm thêm không chỉ để kiếm tiền mà còn là cơ hội rèn luyện bản thân.

Ngoài giờ học trên lớp, Ngọc đang làm nhân viên phục vụ tại một nhà hàng ở trung tâm Hà Nội. Cô gái quê ở Bắc Ninh tâm sự: “Làm thêm giúp em tự trang trải một phần sinh hoạt phí, đỡ đần cha mẹ và quan trọng hơn là học được cách giao tiếp, ứng xử trong môi trường dịch vụ. Đi làm rồi mới thấy đồng tiền kiếm ra thật không dễ”.

Được biết, công việc của Ngọc bắt đầu từ 17h - 23h, lương tính theo giờ cộng thêm hỗ trợ bữa ăn. Bình quân mỗi tháng, cô sinh viên kiếm được 4-5 triệu đồng. Với khoản thu nhập này, Ngọc có thể chi trả tiền trọ, tiền ăn và một phần học phí.

Thời gian đầu, việc phải đứng suốt nhiều giờ khiến Ngọc khá mệt mỏi, nhất là những hôm tan ca muộn lại phải đi học sớm vào hôm sau. Tuy nhiên, càng gắn bó, cô càng thấy mình trưởng thành hơn, biết cách sắp xếp thời gian và tự tin hơn trong giao tiếp.

Khác với Trịnh Thị Ngọc, Vũ Ngọc Lan (21 tuổi, sinh viên Trường Đại học Thương mại) lại chọn cho mình một công việc khác. Ngay từ năm nhất, Ngọc Lan đã quyết định đi dạy gia sư sau khi thấy các chị cùng phòng đều thử sức với công việc này.

Ngọc Lan cho biết: “Một buổi dạy của mình kéo dài khoảng 2 tiếng, thù lao trung bình là 180.000 đồng. Công việc này không chỉ giúp mình có thêm thu nhập mà còn tạo cơ hội để ôn lại kiến thức, rèn luyện kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm. Mình cũng học được cách kiên nhẫn và thấu hiểu khi tiếp xúc với các em học sinh”.

Tuy vậy, cô cũng thừa nhận những khó khăn: không có xe máy khiến việc di chuyển vất vả, phải đi lại bằng xe buýt; ngoài ra, việc dạy học cho những em có lực học yếu đôi khi cũng tạo áp lực lớn.

Theo Ngọc Lan, làm gia sư giúp sinh viên vừa có thu nhập, vừa rèn luyện kỹ năng giao tiếp, kiên nhẫn và quản lý thời gian. Quan trọng hơn, công việc này giúp củng cố kiến thức và tích lũy kinh nghiệm sống. Cô cho rằng sinh viên năm nhất nên ưu tiên những công việc phù hợp với lịch học và khả năng, chẳng hạn như làm gia sư hoặc tham gia các câu lạc bộ để vừa học hỏi vừa rèn luyện kỹ năng.

Áp lực học tập, sức khỏe và những cái giá phải trả

Song song với những mặt tích cực, việc làm thêm cũng mang lại không ít hệ lụy cho sinh viên.

Nhiều bạn trẻ chọn tận dụng khoảng thời gian trống ngoài giờ học để kiếm thêm thu nhập, dù công việc không liên quan đến chuyên ngành đang theo học. Việc này khiến họ khó áp dụng kiến thức được học vào thực tế, đồng thời dễ bị cuốn vào guồng quay lao động ngắn hạn.

Sau một thời gian, không ít sinh viên nhận ra việc làm thêm ảnh hưởng đáng kể đến kết quả học tập. Những ngày làm việc dồn dập khiến họ đến lớp muộn, thậm chí có khi quá mệt mỏi, không còn đủ sức khỏe và tinh thần để tiếp thu bài giảng.

Nguyễn Việt Hoàng (20 tuổi, quê Ninh Bình) thừa nhận rằng, đi làm thêm đôi khi khiến anh khó tránh khỏi những cám dỗ ngoài ý muốn. Đã không ít lần Hoàng băn khoăn liệu có nên tiếp tục công việc hay tạm dừng để tập trung cho việc học.

“Có những hôm công ty tổ chức liên hoan, nhậu nhẹt đến khuya khiến hôm sau tôi không thể đến lớp. Thậm chí đôi lúc vì mải theo bạn bè tham gia các cuộc vui mà tôi phải bỏ học,” Hoàng chia sẻ.

Dù công việc mang lại thu nhập ổn định, nhưng với Hoàng, hệ lụy đi kèm cũng không nhỏ. Anh cho biết việc dồn lịch học để dành thời gian đi làm đã khiến khối lượng kiến thức trở nên nặng nề, học tập bị quá tải và khó tiếp thu hơn.

Cảnh báo rủi ro pháp lý khi sinh viên thiếu hiểu biết

Theo luật sư Trần Xuân Bách (Văn phòng luật Công ty DC - ESCO Việt Nam), phần lớn sinh viên khi đi làm thêm thường bỏ qua hợp đồng lao động, dẫn đến mất “lá chắn pháp lý” quan trọng. Điều này khiến họ dễ rơi vào tình huống bị nợ lương, ép làm quá giờ hay cho nghỉ việc bất ngờ mà không có căn cứ bảo vệ quyền lợi. Thực tế, nhiều trường hợp sinh viên chỉ thỏa thuận bằng miệng hoặc qua tin nhắn, đến khi xảy ra tranh chấp thì gần như không thể đòi lại.

Luật sư Bách nhấn mạnh: “Sinh viên dù chỉ làm thêm bán thời gian vẫn được pháp luật công nhận là người lao động, với đầy đủ quyền lợi như lao động toàn thời gian. Không có hợp đồng đồng nghĩa với việc mất quyền được hưởng mức lương tối thiểu, bảo hiểm xã hội, hay bồi thường khi xảy ra tai nạn lao động.”

Ông cũng khuyến nghị, để tránh bị lừa đảo và bóc lột, sinh viên cần yêu cầu ký hợp đồng bằng văn bản, thỏa thuận rõ về lương và thời gian làm việc, đồng thời tuyệt đối không nộp phí tuyển dụng hay tiền cọc. Trong trường hợp xảy ra tranh chấp, sinh viên hoàn toàn có quyền tìm đến công đoàn, trung tâm trợ giúp pháp lý hoặc bộ phận tư vấn pháp luật tại trường để được hỗ trợ miễn phí.

“Ký hợp đồng lao động không chỉ là ràng buộc trách nhiệm đôi bên, mà còn là tấm khiên bảo vệ sinh viên trước mọi rủi ro pháp lý,” luật sư Bách khẳng định.

Như vậy, làm thêm không sai, nhưng sinh viên cần biết lựa chọn công việc phù hợp, đảm bảo quyền lợi và an toàn cho bản thân — để mỗi trải nghiệm làm thêm trở thành bài học trưởng thành, chứ không phải một vấn đề rủi ro pháp lý.