Siết đào tạo ngành Y, Luật: Nên cấm trường ‘không đạt chuẩn’, thay vì ‘trường không chuyên’

(Sóng trẻ) - Chủ trương siết đào tạo chất lượng ngành Y, Luật vừa được Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình nêu đang thu hút sự quan tâm mạnh mẽ của dư luận xã hội. 

Vừa qua, trong phiên thảo luận về dự thảo quyết định chủ trương đầu tư hai chương trình mục tiêu quốc gia trong lĩnh vực giáo dục và y tế, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh việc siết chặt đào tạo theo chuyên ngành. Theo đó, chỉ các trường y được phép đào tạo bác sĩ; các trường không chuyên về luật sẽ không được đào tạo cử nhân luật, mà chỉ giảng dạy các môn luật như nội dung bổ trợ trong chương trình học.

Trước chủ trương này, PV đã có cuộc trao đổi với Luật sư, TS chuyên ngành Giáo dục Ngô Trọng Nghĩa - Viện trưởng Viện Chính sách đầu tư để làm rõ hơn những tác động thực tiễn, cũng như bài toán định nghĩa thế nào là “trường không chuyên” trong bối cảnh có nhiều trường đại học đa ngành hiện nay.

PV: Từ góc độ quản lý giáo dục, ông đánh giá thế nào về chủ trương “không cho phép các trường đại học không chuyên đào tạo những ngành đặc thù như Y, Luật”?

Luật sư, TS. Ngô Trọng Nghĩa: Đây là một chủ trương đúng đắn về định hướng, nhằm ưu tiên chất lượng đào tạo hơn số lượng. Đặc biệt với ngành Y và Luật là 2 ngành đặc thù, liên quan trực tiếp đến sinh mạng, sức khỏe con người và trật tự xã hội. Do đó, việc tập trung đào tạo tại các cơ sở chuyên biệt hoặc các trường đa ngành, có năng lực và bề dày thực tế cao sẽ giúp tập trung nguồn lực (giảng viên chuyên sâu, cơ sở thực hành như bệnh viện, phòng xét xử mô phỏng), để đảm bảo chuẩn đầu ra quốc gia.

Tuy nhiên, cần làm rõ khái niệm “trường không chuyên”, bởi nếu việc hạn chế chỉ dựa trên tên gọi (chuyên hay đa ngành) thì sẽ thiếu công bằng. Thực tế, nhiều trường đa ngành vẫn duy trì Khoa Y hoặc Khoa Luật có chất lượng đào tạo rất tốt, thậm chí vượt trội một số trường chuyên. Mục tiêu quản lý nên tập trung vào việc “cấm trường không đạt chuẩn”, thay vì “cấm trường không chuyên”.

Hơn nữa hiện nay, nhiều trường đại học đã chuyển sang mô hình Đại học (như Đại học Bách khoa, Đại Công nghiệp Hà Nội). Việc có thêm một “trường chuyên” không còn là thách thức, nhưng sẽ không công bằng với những Trường Đại học chưa chuyển sang mô hình Đại học.

Cần đánh giá đây là sự quyết tâm cao của Chính phủ về việc siết chặt chất lượng đào tạo cho 2 ngành nghề đặc thù này, nhưng việc áp dụng cần linh hoạt, dựa trên hệ thống tiêu chuẩn và kiểm định chất lượng nghiêm ngặt, thay vì một lệnh cấm bằng một Quyết định hành chính đơn thuần.

PV: Thưa Luật sư, đề xuất này có phù hợp với Điều 32 của Luật Giáo dục Đại học (quy định các trường được quyền tự chủ mở ngành nếu đáp ứng đủ điều kiện)?

Luật sư, TS. Ngô Trọng Nghĩa: Đề xuất đang mâu thuẫn với Điều 32 của Luật Giáo dục Đại học (Quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học), trong đó quy định: “Trường đại học có quyền tự chủ mở ngành, nếu đáp ứng đủ các điều kiện do Chính phủ quy định”.

Bên cạnh đó, đề xuất cấm đào tạo cử nhân cũng chưa làm rõ việc có áp dụng với bậc sau đại học hay không. Trên thực tế, nhiều trường không đào tạo hệ cử nhân, nhưng vẫn được Bộ Giáo dục và Đào tạo thông qua đề án và được giao đào tạo chỉ tiêu đào tạo sau đại học (thạc sĩ). Đơn cử như Trường Đại học Trưng Vương (Phú Thọ) không đào tạo cử nhân ngành Quản lý giáo dục nhưng vẫn được đào tạo Thạc sĩ Quản lý giáo dục.  

Như vậy, nếu quy định mới được ban hành theo hướng “cấm” dựa trên tính chất của trường, điều này có thể bị xem là hạn chế quyền tự chủ đã được luật hóa. Để bảo đảm tính hợp hiến và hợp pháp, cơ quan quản lý cần xem xét điều chỉnh chính sách theo hướng:

-  Ban hành bộ tiêu chuẩn mở ngành Y và Luật khắt khe: Các tiêu chuẩn này cần cao hơn hẳn so với các ngành khác, nhằm đảm bảo chất lượng đào tạo.

- Thực hiện nguyên tắc “Tự chủ đi đôi với trách nhiệm giải trình”: Dù là trường chuyên hay không chuyên, nếu đáp ứng đủ điều kiện và được kiểm định đạt chuẩn theo quy định mới, thì vẫn được phép đào tạo. Khi đó, những trường không đủ năng lực sẽ tự động bị loại khỏi quá trình tuyển sinh.

- Điều chỉnh Điều 32 của Luật Giáo dục Đại học trước khi ban hành quy định mới: Việc này nhằm tránh xung đột giữa chính sách mới với các quy định đã được luật hóa, đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống pháp luật.

PV: Hiện nay vẫn đang có nhiều sinh viên theo học ngành Y, Luật tại các trường đại học đa ngành. Nếu chủ trương này được áp dụng, quyền lợi, bằng cấp và cơ hội việc làm của các sinh viên đó sẽ được xử lý như thế nào để đảm bảo công bằng thưa Luật sư?

Luật sư, TS. Ngô Trọng Nghĩa: Đây là vấn đề cần được ưu tiên giải quyết trên tinh thần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người học.

Về nguyên tắc không hồi tố, mọi sinh viên đã trúng tuyển và đang theo học hợp pháp tại các chương trình đã được cấp phép phải được bảo đảm quyền học tập và tốt nghiệp theo đúng chương trình đã cam kết. Văn bằng của họ khi ra trường vẫn phải được công nhận.

Đối với việc xử lý chuyển tiếp và đảm bảo nguồn lực, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ tài chính hoặc giám sát đặc biệt để giúp các trường duy trì cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chất lượng đào tạo cho đến khi lứa sinh viên cuối cùng hoàn thành chương trình học.

Bên cạnh đó, quyền lợi việc làm của sinh viên hiện tại không nên bị ảnh hưởng bởi tên trường hay quyết định ngừng tuyển sinh của trường. Thị trường lao động sẽ đánh giá qua năng lực và chứng chỉ hành nghề. Ngoài ra trước khi hành quy định mới, cần có một lộ trình chuyển tiếp rõ ràng, cụ thể về thời điểm áp dụng, nhằm tạo điều kiện để các trường và sinh viên có thời gian thích ứng, chuẩn bị phù hợp. 

PV: Từ kinh nghiệm và chuyên môn của mình, Luật sư có đề xuất điều chỉnh gì trong cơ chế quản lý, đào tạo ngành để vừa đảm bảo chất lượng, vừa đáp ứng được nhu cầu nhân lực của xã hội?

Luật sư, TS. Ngô Trọng Nghĩa: Để giải quyết đồng thời hai mục tiêu - đảm bảo chất lượng và đáp ứng nhu cầu nhân lực, cần xây dựng một cơ chế quản lý đa tầng.

Thứ nhất, nên chuyển trọng tâm từ “quản lý đầu vào” sang “quản lý đầu ra”. Cụ thể, cần ban hành bộ tiêu chuẩn kiểm định quốc gia đặc thù cho hai ngành này, có tham chiếu chuẩn quốc tế hoặc khu vực. Đây phải là điều kiện tiên quyết để chương trình đào tạo được duy trì.

Hiện nay, Việt Nam đã áp dụng kỳ thi quốc gia về hành nghề, tách biệt việc cấp bằng đại học với việc cấp chứng chỉ hành nghề. Người tốt nghiệp ngành Y hoặc Luật, dù từ bất kỳ trường nào, đều phải vượt qua kỳ thi này do Bộ Y tế hoặc Liên đoàn Luật sư Việt Nam chủ trì, nhằm đánh giá năng lực thực hành thực tế. Đây chính là “bộ lọc” cuối cùng và quan trọng nhất. Tuy nhiên, cần siết chặt hơn nữa trong việc tổ chức và vận hành bộ lọc này.

Thứ hai, cần tăng cường vai trò và trách nhiệm của cơ quan quản lý chuyên ngành. Trong quá trình triển khai, nếu xảy ra sai phạm, trách nhiệm không chỉ thuộc về cơ sở đào tạo, mà cần quy rõ trách nhiệm đối với cơ quan quản lý, đặc biệt là cán bộ phụ trách trực tiếp nhằm bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước về giáo dục đại học.

Thứ ba, xây dựng cơ chế chuyển đổi linh hoạt. Cần tạo điều kiện và khuyến khích các trường chưa đạt chuẩn chuyển đổi phù hợp, thay vì buộc phải dừng hoạt động đào tạo hoàn toàn. Cơ chế chuyển đổi này giúp tránh lãng phí nguồn lực xã hội, bao gồm: đội ngũ giảng viên có chuyên môn, hệ thống cơ sở vật chất - trang thiết bị thực hành, cũng như các công trình nghiên cứu khoa học có giá trị ứng dụng cao mà các trường đã đầu tư trong nhiều năm qua.

PV: Xin cảm ơn những chia sẻ của Luật sư, TS. Ngô Trọng Nghĩa!