Đồng phò Nguyễn Khắc Long: Người gìn giữ di sản Hầu đồng

(Sóng trẻ) - “Thứ nhất là được ngồi đồng/Thứ nhì hầu cận ung dung nhai trầu”, tức là không chỉ có đồng nhân mà người hầu dâng hay còn gọi là đồng phò cũng được nhà Thánh gia ân rất nhiều. Bên cạnh Thanh đồng - người giữ vị trí trung tâm trong giá hầu thì Đồng phò cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm đẹp bóng thánh, phò tá các thanh đồng trong buổi hành lễ. 

Chỉn chu, khéo léo, đặt trọn cái tâm vào nhà Thánh trong từng giá hầu

Xuất thân trong một gia đình chưa từng có căn ra hầu, đồng phò Nguyễn Khắc Long thừa nhận mình là một người “không tín”, thậm chí anh từng coi việc đi lễ đền chùa chỉ dành cho các bà, các cụ. Anh kể lại rằng, trong một lần anh đi lễ ở đền Mẫu Thoải, thác Hàng Sơn, Thanh Hóa đã khiến anh chấp nhận những chuyện bất thường và khác lạ xảy ra với bản thân. Sau đó, anh kêu cầu cấu đối gia tiên và tìm được thầy phù hợp.

Theo anh, đồng phò là một nhánh của đồng phụng sự, phò ở đây là phò tá, phò trợ, trợ giúp cho thanh đồng trong việc hầu thánh. Đồng phò hay còn được gọi là hầu dâng hay tay quỳnh - tay quế, là những người “nâng khăn sửa túi” cho thanh đồng. Đồng phò phải là những người được “nhà ngài phân ngôi bổ thứ”, là những người đã trình đồng mở phủ mới được giao phó hầu phụ Thanh đồng.

Thông thường, trong mỗi giá hầu sẽ có 2 đến 4 người hầu dâng. Trước mỗi giá hầu, người đồng phò cần chuẩn bị tươm tất khăn, áo cho Thanh đồng, chuẩn bị những lễ vật cần thiết cho một giá hầu làm sao thật chỉn chu và đầy đủ. Đồng phò phải là người hiểu rõ quy trình của mỗi đàn lễ, mỗi giá hầu diễn ra như thế nào, biết lề lối, phép tắc.

Với anh, mỗi lần được lên sập hầu Thánh, anh luôn cố gắng giữ cho mình tâm trong sáng nhất, tập trung hoàn toàn vào buổi hầu, làm sao để không làm mất giá trị văn hóa sâu sắc của nghi lễ hầu đồng. “Hầu dâng cũng là đang gián tiếp hầu thánh, vì vậy quan trọng nhất là phải đặt trọn cái cái tâm vào nhà Thánh, vào người đồng nhân đang hầu nhà Ngài để lên khăn, lên hoa sao cho đẹp cửa danh, cửa diện nhà Ngài, phải sạch từ thân đến tâm, không được có ý nghĩ tham lam hay sân si”, đồng phò Nguyễn Khắc Long cho biết.

Điều quan trọng nhất của một đồng phò theo anh trước hết phải là người thực sự được nhà Thánh gia ân, giao cho nghĩa vụ “làm đẹp cửa danh, cửa diện” nhà Ngài. Bên cạnh đó, đồng phò phải là người am hiểu về nghi lễ hầu đồng, phải thật chỉn chu, khéo léo và nhanh nhạy mới có thể phù trợ ghế hầu một cách hoàn hảo. Có một vài quy tắc mà mỗi người đồng phò đều phải nắm rõ như: không được ngồi khoanh chân mà bắt buộc phải quỳ, không được quay lưng lại công đồng và ghế hầu, không được tự ý tung khăn, ... Đồng phò cũng có vai trò trong việc nhắc nhở các tân đồng làm sao thực hiện đúng lề lối, phép tắc trên sập hầu. Trong suốt quá trình diễn ra buổi hầu, đồng phò cần bảo quản và giữ gìn “khăn áo bản mệnh” của đồng nhân, của các con nhang đệ tử một cách cẩn thận, gọn gàng. Vai trò đồng phó đã dạy cho anh về sự khiêm nhường, kiên nhẫn, và ý nghĩa của việc bảo tồn một di sản văn hóa lâu đời.

Hai vai trò, một sứ mệnh

Bên cạnh vai trò là một đồng phò trong nghi lễ hầu đồng, anh Long còn là một hướng dẫn viên du lịch. Công việc này cho phép anh được tiếp xúc với nhiều người từ mọi miền, những người luôn háo hức tìm hiểu văn hóa và phong tục Việt Nam. Trong mỗi chuyến đi, anh đều khéo léo lồng ghép kiến thức về văn hóa hầu đồng, từ các điển tích liên quan đến thờ Mẫu, đến tầm quan trọng của nghi lễ trong đời văn hóa người Việt. Đối với anh, mỗi tour du lịch là một cơ hội để “gieo hạt giống” văn hóa tín ngưỡng thờ Mẫu tứ phủ tới khách du lịch trong và ngoài nước.

Bản thân là người trực tiếp “giữ lửa, truyền lửa” nét đẹp văn hóa ngàn đời này, anh tin rằng công việc của một hướng dẫn viên du lịch giúp anh trở thành cầu nối giữa nghi lễ hầu đồng và những người ngoại quốc hoặc những người trẻ, những người chưa có dịp hiểu sâu sắc về nghi lễ này và sự thiêng liêng của nó. Không chỉ chia sẻ về ý nghĩa tâm linh mà anh nhấn mạnh tới giá trị nghệ thuật, lịch sử và tính nhân văn sâu sắc của nghi lễ.

Hầu đồng không chỉ đơn giản là diễn xướng, mà là một nghi lễ mang bản sắc văn hóa, phản ánh nét đẹp văn hóa dân tộc trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Vậy nên dù ở vai trò nào, anh Nguyễn Khắc Long đều coi việc giữ gìn văn hóa dân tộc không chỉ là trách nhiệm của các nghệ nhân lớn tuổi mà còn của lớp trẻ, và anh chính là hiện thân của tinh thần gìn giữ di sản trong thời đại mới, một người trẻ thầm lặng trong hành trình bảo vệ hồn cốt văn hóa dân tộc.